Чувашско-русский словарь (1982)

темĕнччен

(темччен)

темĕнччен

1.
неизвестно до каких пор
очень поздно, допоздна, до глубокой ночи
темĕнччен калаçса лартăмăр — мы проговорили до глубокой ночи

темĕнччен

2.
неизвестно куда
очень далеко
темĕнччен те çитрĕç — они забрались очень далеко

темĕнччен

3.
в сочет. с деепр. на -сан (-сен), при частице та (те)
как долго ни, как бы долго ни
как далеко ни, как бы далеко ни
темĕнччен кĕтсен те кĕтсе илеймерĕмĕр — как долго мы ни дожидались, но все же не дождались

темччен

см. темĕнччен

Словарь чувашского языка

татăксăр

без перерыва, беспрестанно. Курм. Ати, апи! ĕçрĕмĕр, çирăмăр, виçĕ кон ĕçсе çирăмăр татăксăр. Регули 1286. Татăксăр килте порăнать. Изамб. Т. Çапла темĕнччен пĕр татăксăр (очень долго) выляççĕ.

темĕнччен

неизвестно до чего (до какого предела), очень, долго. N. Аероплан, вĕçсе пырса, хула çинче темĕнччен тăчĕ. Юрк. Çапла темĕнччен кала-кала пырсан, мĕн çырассине каласа пĕтерсен, тиекĕнчен: мĕн çырнине вуласа пар-халĕ, епле, аван çыртăмăр-и? тесе, ыйтат. Чăв. й. пур. 34. Йыхăрма пырсан, çав çын темĕнччен йăлăнса тăрать вара: тарăхашшăн атя, тесе. ЧС. Çапла темĕнччен (scr. темĕччен) темĕскер тепĕр каласа кĕл-тăвать, анчах эпĕ мĕн-мĕн каласа кĕл-тунине астумастăп.

кăтăр

(кы̆ды̆р), подр. звуку от вращения нек. предметов. Орау. Йĕки (веретено) пĕтĕрсе янипе урайне çитрĕ (коснулось пола) те, кăтăрр! туса темĕнччен (очень долго) пĕтĕрĕнсе тăрать. КС. Кăтăрмач (волчек) кăтăрр! çавăрнать (у др. кăлтăрмач кăлтăрр çавăрнать). || Подр. скырканью жёрнова. Ск. и пред. 97. Кăтăр-кăтăр арман чулĕ чĕре çинче авăрать (частое и отрывистое скырканье, с частым стуком, когда нет мелева). || Подр. звуку при чесании головы ногтями (пятерней и пр.). Шорк. Кăтăр кăтăр пуçне хыçать. Б. Олг.: пуз'а хыз'ат кы̆ды̆рдатса; пус'н'э кы̆ды̆р, кы̆ды̆р! хыз'ат. || Подр. звуку, получающемуся, когда проведешь кирпичом по столу или натянутой горизонтально цепочкой по отвесной грани к.-л. предмета. Альш. Кирпĕчпе сĕтел тăрăх сăтăрса пынă чух кăтăр, кăтăр! туса пырат. КС. Пăчăрана хăскалчă çумне хурса туртсан, кăтăрр! тăвать (или: кăтăртатать). || Подр. звуку от гребущих граблей. Çутт. 73. Кăтăр-кăтăр кĕреплипе купаларăм пĕр çĕре. || Шибач. Кăтăр-кăтăр тăват (шелестит). Б. Олг. Пуç ликки, хыçсассăн, кăтăр (кŏдŏр), кăтăр, кăтăр! тăкăнат. || Подр. звуку, издаваемому курами? Юрк. Çула чăхăсем кашта çинче ларнă чухне кăтăр-кăтăр! туса ларсан, çул йывăр пулат. См. кăтăртаттар.

шыв чăххи

назв. птицы, кулик, черныш. Мыслец. Шыв чăххи (scr. чихи), кулик. Альш. Шыв чăххи, водяная курочка. Ib. Шыв чăххи — вăл тĕм-хура; сăмси те, урисем те, пĕтĕмпе хура. Анчах унăн чĕрнисем хушшинче кăвакалсеннĕ пекки карăнса тăраканни çук. Пур та, аранçĕ-кăна: пурнисем çумĕнче кăртлă-кăртлă усăнса тăрат. Вăл шыв чăххи ытти кăвакалсем пек вĕçсех çӳремес, вăл ялан та хăмăш ăшнелле тарат. Вĕçсен те, час вĕçсе каяймас вăл: малтан шыв çумĕнчен темĕнччен лăппăл-лаппăл... Кайсар. Шыв чăххи ури сивĕ тытнине чарат. || Назв. насекомого (ходит быстро поверх воды, делает отрывистые скользящие движення, вроде жука, желтоват). Нюш-к.

лăппăл-лаппăл

подр. редким и тяжелым движениям при ходьбе или беге. Альш. Малтан шыв çумĕнчен темĕнччен (долго) лăппăл-лаппăл чупнă пек пырать (шыв чăххи, перед тем, как взлететь). Каша. Лăппăл-лаппăл утса пырать (по грязи или по тающему снегу). Алмамч. Лăппăл-лаппăл — человек с неприличными выходками, неотёсанный.

вăрахăн

медленно, тихонько. Якейк. Лайăх порнатни? — Вăрахăн порнкалатпăр. Как живешь? — Живем потихоньку. Регули 1300. Вăрахăн ĕçлет. Работает медленно. Чума. Алă тымарĕ (пульс) вăрахăнрах (медленнее) тапнă. Макка 138°. Çапла темĕнччен вăрахăн çыру ямасăр тăнă пирки эсĕ мана пит тарахтартăн. Своим долгим молчанием (не посылая писем) ты извел меня. П. П. Т. Тепĕр касса (околоток) каççан вара пит вăрахах (scr. врахах) çӳремеççĕ. Курм. Вăрахăнтарах оттар. Поезжай медленнее (в К.-Кушки — ерриперех уттар, ан хăвала).

вăрăлтат

(вы̆ры̆лдат), вращаться с особым звуком; говор. о колесе, которое только, что смазали дегтем и привели в быстрое вращательное движение, чтобы деготь разошелся по оси. СТИК. Урапана тикĕтлекен: тикĕчĕ салантăр, тесе, варр! çавăрса яраççĕ; вара вăл темĕнччен вăрăлтатса, çаврăнса тăрат. Малт. шк. вĕр. физ. 119. Йешчĕк вăррине махнитлă йĕпе вăрăлтатса çавăрăнмалла лартаççĕ. || Нить (о сердце). Юрк. Манăн ашăм вăрăлтатат, нимĕн тума çук. Пухтел. Чĕре вăрăлтатса тăратьчĕ. Сердце выло (как бы что-то предчувствуя).

Чувашско-русский фразеологический словарь

Сăмах-юмах çаптар

Сăмах-юмах çаптар [яв, яр] (увлечённо) беседовать, разговаривать, говорить.
Чăрăшкасси ялĕнче, тӳрех калас пулать, сăмах-юмах çаптарма ăста çынсем сахал мар. В. Алентей. Ун енне никам та çаврăнса пăхмарĕ — пĕрисем çаплах сăмах-юмах яраççĕ, теприсем апатне çырткалаççĕ. Ю. 3банацкий. Ларусенче ăна, тĕрĕслĕхе юратакана, вара тĕллетчĕç, Сăмах яватчĕç темĕнччен. С. Шавли.

Ӳкĕте кĕрт

Ӳкĕте кĕрт убеждать / убедить кого-что, вразумлять I вразумить кого-что.
Хускалнă халăха ӳкĕте кĕртме йывăр, Куçук. С. Аслан. «Юл та юл», — тесе лешсем тархаслаççĕ темĕнччен. Çапах пирĕн йĕкĕте Кĕртеймеççĕ ӳкĕте. Г. Краснов-Кĕçĕнни. Çук ĕнтĕ, сывлăх юрăхлах пулмасан, кам каласан та ӳкĕте кĕртеймĕн. В. Сатай.

См. также: