Поиск: ай

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

I.

1.
общее обозначение низа, нижней части чего-л.
— перевод зависит от характера предмета:

низ, подножие и т. д.
нижний
вăрман айĕ — подлесок
кăмака айĕ — подпечек
çăм айĕ — иодшерсток
çурт айĕ — низ дома
ту айĕ — подножие горы
хапха айĕ — подворотня
хул айĕ — подмышка
хуран айĕ — кострище под котлом
ай кĕлет — нижний этаж сарая
ай пăл-тăр — нижний этаж сеней, подсенье
ача айĕ йĕпеннĕ — ребенок подмочил пеленки
2.
общее название отходов
— перевод зависит от их характера:

охвостье, очески, остатки и т. д.
ала айĕ — высевки
кантăр айĕ — остатки после уборки конопли
машина айĕ — отходы переработки на машине (напр. шерсти, зерна)
шăрт айĕ — очески под чесалкой
3. в роли служ. имени:

айăн, айĕн, айпа, айĕпепод кем-чем-л., из-под
ман айăн — подо мной
çумăр айĕн пыр — идти под дождем
хурăн айĕн çул турăм — фольк. я проложил тропку под березами
ту айĕпе туннель тăваççĕ — под горой прокладывают туннель
куç айĕн пăх — смотреть исподлобья  
куç айĕпе пăх — смотреть исподлобья  

ая, айăма, айна, айнепод кого-что-л.
ман ая  — под меня
ман айăма — под меня
сан ая — под тебя
сан айна — под тебя
кĕпер айне — под мост
кăранташ сĕтел айне ӳкрĕ — карандаш упал под стол
ая ту — 1) завалить, погрести 2) одолеть, победить  

айра, айăмра, айăнта, айĕнчепод, внизу
ман айра — подо мной
ман айăмра — подо мной
сăрт айĕмче — под горой
айра хула курăнать — внизу виднеется город

айран, айăмран, айăнтан, айĕнчениз-под
сан айран — из-под тебя
сан айăнтан — из-под тебя
пукан айĕнчен — из-под стула
айран тух —
1) выбраться из-под кого-чего-л.
2) перен. освободиться из-под влияния

алă айĕнче — под руками, тут же
алă айне лек — попасть в руки, подвернуться
мĕн алă айне лекнĕ — что попало, что подвернулось
айĕн çи — наговаривать, клеветать
айран кала — говорить намеками

сăмах айне ту
1) одержать верх в споре
2) заговаривать зубы, отвлекать разговорами внимание от чего-л.
сăмах айне пулчĕ — забыли за разговором (о предмете обсуждения)
айне пул — оказаться внизу, быть побежденным

Кушака çĕнсе шăши айне пулнă, теççĕ. — посл. Одолев кошку, поддался мыши.
айне шыв кĕмен — он не видел горя (букв.под него вода еще не подтекла)
ая яр —  1) мочиться под себя  2) перепугаться
II. частица

1. вопр.
ли, разве, или
ай эсĕ вăраннă та? — разве ты уже проснулся?
ай урăх кĕнеке парас-и сана? — или дать тебе другую книгу?
2. побуд.
же
ай, ĕçер-и, ай, çиер-и, виличчен пĕрле, ай, пурăнар-и — фольк. давайте же будем пить и есть, будем жить дружно до самой смерти ~~
III. межд.

1.
выражает испуг, боль
ай, ой, ах, ох

ай, алла пĕçертет! — ой, жжет руку!
ай, йытти çыртать! — ай, собака кусается
а-ай, ыратать! — ах, как больно!
2.
выражает упрек, порицание, досаду, сожаление, иронию
ой, ай, ну, эх
ишь

ай, мĕнле ăнланмастăн çак эсĕ! — эх, как же ты не поймешь!
ай, ан суеçтер! — ой, не выдумывай!
ай-ай, эсĕ пит чее! — ишь какой ты хитрый!
ай-ай-ай, намăс мар-и сана макăрма? — ай-ай-ай, и не стыдно тебе плакать?
3.
выражает радость, удивление, восхищение
ах, ох, эх, ну

ай аван та кунта! — эх и хорошо здесь!
ай чипер те-çке хĕрĕ! — ну и красивая же девушка!
ай-ай, кăçал тырă вăйлă пулнă! — ох и хорошо уродились в этом году хлеба!
4.
выражает сожаление, сочувствие
ах, ох, эх

ай, ачам, ывăнтăн пулĕ? — ах ты, маленький мой, устал, наверное?
5.
употр. в роли экспрессивной вставки в песнях:
ай чĕвĕл те чĕвĕл хура чĕкеç кĕр каять те çур килет — ой как черная ласточка-щебетунья улетает осенью и возвращается весной~~~~

Словарь чувашского языка

(аj), flectere, inflectere, incurvare, гнуть, сгибать. Ауы̆н, flecti, inflecti, incurvari, гнуться, сгибаться. Пшкрт. V. ав.
(aj), pars inferior; inferiora, ima, низ, нижняя часть. Альш. Чашкă айĕ тарласан, йĕпе пулать, тет. Если чашка снизу запотеет, то будет мокро. Самар. Хура вăрман айĕ такăр пулсан хăтăлаймĕ тилĕ, пур пулсан. Когда в большом лесу станет гладко, лисице, если она будет там, не уйти целой. Альш. Айĕ те тӳшек, çийĕ те тӳшек. (Хăнтăла). И снизу перина и сверху перина. (Загадка о клопе). Сохр. зд. Вăл е айĕ йĕперен, е пăх-шăкпа лапăртаннăран... макăрать пулĕ. Может быть, он плачет оттого, что под ним мокро, или оттого, что он испачкался в испражнениях. || In casibus obliquis interdum adverb, loco usurpatur. В косвен. пад. иногда употребляется в значенин наречия. Ст. Айб. Ая юрать, ая кĕмест. (Пукан). Смысл этой загадки о стуле темен. Альш. Ăна ачасене ая шăнăран параççĕ. Его дают детям, чтобы они не мочились под себя. Сред. Олг. Ая янă. 1. От страха испустил мочу. 2. Страшно перепугался. Ун кăмăлне ялан ая туса пырсассăн... Если все время подавлять его стремления... Якей. Ая туса пăрахатьчĕ. (Меня) чуть не занесло (снегом) [или: чуть не придавило (чем-либо)]. Собр. Кушака çĕнсе шăрши айне пулнă, теççĕ. Одолел кошку, но был побежден мышью. (Послов). Орау. Хăш çын айран каланине сисимаçть. Иные не понимают намекок. Орау. Çил улăма айăн-çийĕн вĕçтерчĕ. Ветер перебуторил солому. Альш. Пĕри, шыва кĕрсе кайса, шыва айăн-çийĕн çавăрĕ. Одна из них (кобыл) войдет в воду и взболтыхает ее до самого дна. || Saepissime postpositionis vim habefc, eandem ac praepp. sub, subter, quo sensu plerumque cum particulis possessivis coniungitur. Часто служит послелогом, при чем соединяется с притяж. суфф. Ман айăма (ман ая), ман айăмра (ман айра), ман айăмран (ман айран); пирĕн айăмăра (пирĕн ая), пирĕн айăмăрта (пирĕн айра), пирĕн айăмăртан (пирĕн айран); сан айна (сан ая), сан айăнта (сан айра), сан айăнтан (сан айран); сирĕн айăра (сирĕн ая), сирĕн айăрта (сирĕн айра), сирĕн айăртан (сирĕн айран), ун (он) айне, ун айĕнче, ун айĕнчен; вĕсен айне (вăлсам айне), вĕсен айĕнче (вăлсам айĕнче), вĕсен айĕнчен (вăлсам айĕнчен), ун айĕпе, вĕсен айĕпе. V. Матер., 214, Синт., 148 — 211, 292 — 348, 348 — 378. КС. Ман айăма шыв юхса кĕрет. Под меня течет вода. Ib. Сирĕн айăрта ман тӳшек выртать. Под вами лежит моя перина. Ib. Çирĕн айăртан çак сăхмана илсе тăхăнам-ха эпĕ. Ну-ка, я возьму из под вас этот кафтан и надену его. Ст. Чек. Пирĕн айăмăра кĕççĕ сарчĕç. Под нас подостлали войлок. Ib. Чаппан айăмăрта выртат. Чапан лежит под нами. Ib. Шăши пирĕн айăмăртан тухса карĕ. Мышь выбежала из-под нас. Ib. Кĕнекене минтер айне хутăм. Я положал книгу под подушку. Морг. Ырă çын, тархасшĕн хоп мана лорăк айне! Пожалуйста, покрой меня, добрый человек, лукошком! Тай.-Т. Шыв çисе пыннине çĕр ишĕлсе аннă та, юпи вара шыв айнĕ пулнă. Когда берег от размывания водою обрушился, то столб очутился под водою. Ст. Яхак. Ун чухне унта пĕчĕк ачасем çунашкапа ярăнмалли те çук, çиччас, çуна айне туса, вĕлерсе пăрахĕç. В то время маленькие дети и не могут кататься на салазках, так как легко могут быть раздавлены на смерть санями. Букв. 1886. Ĕне айне лармасăрах ĕмĕр ирттермелле турă çырнă пулĕ, терĕç. Они решили, что, должно быть, им суждено прожить без коровьего молока. Сред. Юм. Сăмахран пõлсан, эп çын айпе йõлаканни мар вара. Словами меня не забьешь. Тай. Çакă ялăн ачисе сăмах айне турăмăр. Своими речами мы заткнули рот парням этой деревни. || Альш. Вăрманпа Ескӳл хутлăхĕнче çаранлăх: хамăр ял айĕнчех пирĕн, унтан лерелле Хирти Кушкăсен, Мертлĕсен. Между лесом и озером Ескӳл луга: под самой нашей деревней — наши, а дальше — принадлежащие Полевым Кошкам и Мертлям. Пĕр хĕр кăкăр таран çĕр айĕнче тăрать. Девушка стоит по грудь в земле. Ход. во св. Çĕнĕрен тухакан кĕнекесене пурне те пĕрер те пулин илсе яланах ал айĕнче тытас пулать. Надо приобретать все новые книги, хотя бы по экземпляру, и всегда иметь их под рукою. Лашм. Пирĕн пата хăнана (= хăнана) пыр. Ыттах тĕлне пĕлмесен, Тури касра, кĕтесре, — Тури касра, кĕтесре, улма сачĕ айĕнче. Приходи к нам в гости. Если не знаешь сам, то мы живем вот где: на Верхней улице, на углу, под яблоновым садом. Якей. Чуть йор айне полаттăмччĕ. Меня едва не занесло снегом. СТИК. Çын айне пулса пурăнакан çын, человек, который находится в вечном подчинении у других. Абыз. Путь-путь путени, çав путенен йăвийĕ сакăр ана айĕнче. Подь-полоть перепелка; гнездо этой перепелки под восемью загонами. ЧП. Хырă айĕсенче çырлалăх. Под соснами ягодные места. Якей. Эп кĕпер айĕпе коньккипа ярăнса тохса карăм. Я прокатился на коньках подмостом. Ст. Чек. Вăрман айĕпе пырат. Едет (или: идет) под сенью леса. Землед. Ыраша хытта хăварнă хура пусса акаççĕ. Хăш чух тата пĕр-пĕр курăк е тырă айĕнчен тухнă çĕре акаççĕ. Рожь сеют на паровом поле. Иногда ее сеют на поле, вышедшем из-под какой-либо травы или из-под хлеба. || Etiam adiectivi vim habet, quae loquendi forma perrara eat. Очень редко имеет смысл им. прилагательного. ЧП. Аял ту çинче ай кĕлет, ай кĕлетре аслă аппа. На визенькой горе нижний ярус клети, а в нем моя старшая сестра. Каша. Çӳлĕ тенĕ кĕлетĕр ай кĕлетрен ытла мар. То, что вы считаете за верхний ярус клети, не выше нижнего этажа ее.
(аj), interi., ad rarios affectus exprimendos apta, междометие, выражающее различные душевные движения. Interdum est timentis. Иногда выражает страх. Шорк. Ай! йытти çыртать! Ай! собака кусается! Aut eius, cui dolet aliquid. Или боль. КС. Ай! алла пĕçерет! Ай! жжет руку! Interdum etiam contemnentis aut verba alicuius asperuantis. Иногда презрение или нежелание слушать чьи-либо речи и т. п.; при этом означенное слово произносится средне между aj и ах’. Шорк. Ай, санран килет-и вăл! Куда тебе! Разве ты можешь это сделать! КС. Ай! ун хыççăн кайсан! Ну, разве можно поступать по его советам? Ст. Чек. Ай, вара, ман хăлха клуххуй-и? Да разве я глухой? Б. Хирлеп. † Ай, вупкăн еркĕнĕ! Хăйне çакма саппань çук, мана саппан парса ячĕ! Ах, чтобы шут подрал мою любовницу! У самой нет фартука, чтобы на себя надеть, а она мне фартук дала. (Свад. п). Aut etiam admirantis, non sine stomacbo. Или удивление и досаду. Ст. Чек. Ай! эс паян яшка пĕçермен-и-мĕн? Пит хытă выçнăччĕ. Как, разве ты сегодня ничего не варила? Я сильно проголодался. || Eadem voce in aenigmatis violinae sonitus significatur. В загадках является подражанием звукам скрипки. Раков. Ай тĕм, вай тĕм, чунĕ пур та, юнĕ çук. (Купăс). Загадка, в которой четыре первых слова непереводимы, а смысл остальных таков: „душа у нея есть, а крови нет“. Альш. „Ай!“ тет, „вай!“ тет, чунĕ пур та юнĕ çук. (Купăс). Она говорит: „ай!“ она говорит: „Вай!“ — душа у нее есть, а крови нет. (Загадка о скрипке). || Item in carminibus Tschuvaschorum saepissime usurpatur, varia, ut videtur, significatione, quae ex totius carminis sententia pendet. Иногда это восклицание является особенностью языка народных песен, и его значение определяется общим содержанием песни. ЧП. Ай, чĕвĕл те чĕвĕл хура чĕкеç, кĕр каять те çур килет! Ах, черная ласточка-щебетунья, улетает осенью и возвращается весною! Н. Карм. Ай, выляр-и, тăван, ай, кулар-и, пур тăвансем пурте сыв чухне? Будем, родимый, веселиться, пока живы и здоровы все наши родные? || Interdum producta vocali littera effertur, commiserationis significandae causa. Иногда гласная а в этом междометии произносится протяжно (что я обозначил удвоением буквы), тогда оно выражает сожаление или сочувствие. Шорк. А-ай, ачине! Пипи пулчĕ! Ах ты, мой малюточка! ушибся! Урмай. „А-ай, тытнăскерех ĕçĕрĕнсе тарчĕ-ç! Апатне тата тутлăрах ту-ха, эреке ярса ту“, тесе калать, тет. Он сказал: „Совсем было поймал, а он вырвался и убежал. Ты приготовь обед еще слаше, состряпав его с вином“. || Eadem augetur magnitudo rei designandae. Также служит для усиления. Якей. Ай, чипер-çке ку! Ах, как она красива! Ib. „Ай, йоратап-çке! ай, йоратап-çке!“ тесе, тота тăвать. Целует и говорит: „Ах, как я люблю тебя!“ || Interdum etiam producta consonante enuntiatur, ut summa volnptas ex aliqua re percepta significetur. Hie particulae usis non satis certus est. Также может удлиняться и конечная согласная, тогда междометие выражает удовольетвие, восторг. Шорк. Ай-й, аван! Ах, как хорошо! (сомн.?). || In loquendo npnnunquam geminatar. Междометие ай может удваиваться, образуя сочетание ай-ай. Haec interiectio saepe ab eo usurpatur, qui petit auxilium aut iniuriam sibi illatam conqueritur. При этом им выражается или зов на помощь или жалоба на насилие. Шорк. Ай-ай! вĕлереççĕ! Ай! убивают! КС. Ай-ай! сухала тăпăлтарать! Ай! за бороду теребит! || Interdum superiativi vim habet aut significat admirationem. Иногда имеет значение частицы превосх. степени или служит для выражения удивления. Б. Акса, Якей. Ай-ай тăрăх! Ах, как жарко! Ст. Чек. Ай-ай, аван, чăнах та! Ах, как, в самом деле, хорошо! СТИК. Ай-ай, кăçал тырă йывăр пуçлă иккен! А и тяжелы же в этом году хлебные колосья! Якей. Ай-ай (или: ай-яй), паян авăн çапсан, лайăхчĕ! Ах, как было бы хорошо, если бы сегодня была молотьба! Ib. Ай-ай (или: ай-яй), ыратать! Ах, как болит! Ib. Ай-ай, ку пит лайăх (чипер)! Ах, как она хороша (красива)! Шорк. Ай-ай ку! Ну ай-ай! (удивление при каком либо поступке или указание на его необычайность). В говоре КС в этом случае всегда произносят ай-ай. || Eodein sensu etiam cum irrisione quadam ponitur. Иногда в последнем случае получает оттенок иронии. Сред. Юм. Ай-ай, эс пит чейе! Вишь какой ты хитрый! В говоре КС в этом случае произносят ай-яй. Череп. Ай-ай пит! Больно ты горазд! (т. е. думаешь о невыполнимом).
(аj), particula, quae a canentibus cantilenis inseritur, iterate versu omittitur. Песенная вставка, которая „в некоторых стихах пропускается; употребляется почти во всех песнях, при вторичном повторении стиха всегда пропускается.“ (М. П. Петров). Ib. Хапхăр умăрсенче (ай) лăс хурăн (2) çĕре тиви-тивми (ай) лара-çке (З); ай-хай-ах та мăнтарăн (ай) телейĕ (2) çынна çити-çитми (ай) тăра-çке! Перед вашими воротами растет кудрявая береза, едва не прикасаясь ветвями к земле. Ах мое бедное счастьице! никак не может оно сравняться с счастьем других людей! ЧП. Ай-хай, çамрăк пуçим, кĕске ăсăм! тата мĕн курассисем, ай, пур-ши-ха? Ах, какая предстоит еще участь мне глупому?
(аj), vox Russica, e sermone plebeio deprompta: пит, aut, rel. Союз, заимствованный из простонародного русского языка (ай, али = или) и означающий разве, или. КС. Ай вăл ĕçе эсĕ халь те туса пĕтермен-и? Разве ты до сих пор не окончил этого дела? Ib. Ай пĕçермерĕн-и эсĕ? Разве ты не сварила? Чуратч. Ц. Ма тăмастăр? Сире миçе килсе тăратас? Ай эпĕ сирĕн хуçа мар, итлеместĕр мана? Почему вы не встаете? Сколько еще раз приходить поднимать (т. е. будить) вас? Разве я не хозяин вам, что вы меня не слушаетесь? Ай кăмпа апач апат-и вăл? Мĕн тумалла унпала? Разве грибы пища? На что они годны? Ай эп, ай эс — пĕринчен пĕри кĕресех пулать пирĕн. Кому-нибудь из нас двоих приходится непременно лезть (Якей. Эп-и, эс-и, иксĕмĕртен пĕри кĕресех полать). V. ел, е.

Русско-чувашский словарь (1971)

межд. 1. (выражение боли, страха) ай! (ыратнине, хăранине пĕлтерет); 2. (выражение осуждения, гнева) ах, ай (тарăхнине, сивленине пĕлтерет); ай, как нехорошо! ах, лайăх мар-çке!; ◇ ай да молодец! ну пултарать те!

Чувашско-татарский словарь (1994)

ас

Чувашско-эсперантский словарь

[aj]
malsupro, subo; bazo, sub, el sub
çурт айĕ — bazo de la domo
урай(ĕ) — planko
пукан айĕнче туп — trovu sub la seĝo
сĕтел айне ларт — metu sub la tablon

См. также:

азотла азотлан азотный аист « ай » ай кĕлет Ай- ай-ай ту ай-ай! тет ай-вай

ай
Часть речи
Япала ячĕ
 
Фонетика
2 букв
 
Твердое слово
 
Язык
По-чувашски
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org