Поиск: тĕттĕм

Чувашско-русский словарь (1982)

1.
тьма, темнота, мрак
темь, темень разг.

темный, мрачный

темно, мрачно
çĕрлехи тĕттĕм — ночная тьма
çĕрлехи тĕттĕмре — во мраке ночи
çурма тĕттĕм — полумрак
тĕттĕм пӳлĕм —темная комната
тĕттĕм çутă — тусклый свет
кунта тĕттĕм — тут темно
тĕттĕм пулчĕ — смерклось, стемнело
тĕттĕм пулнă вăхăт — сумерки
тĕттĕм пуличчен — засветло, пока не стемнело
тĕттĕм пулсан — после наступления темноты
тĕттĕме хăнăх — привыкнуть к темноте
тĕттĕм ту — затемнить, загородить свет
тĕттĕмре лар — сидеть в темноте, сидеть без света

2. перен.
темнота, невежество, бескультурье, безграмотность

темный, невежественный, некультурный, безграмотный
тĕттĕм халăх — темный народ
тĕттĕм çын — невежественный человек
тĕттĕмре пурăн — жить в невежестве, в бескультурье

3.
темный, глухой, отдаленный
тĕттĕм кĕтес — 1) темный угол 2) перен. темный уголок
тĕттĕм хула — глухой город

Словарь чувашского языка

то же, что тĕтĕм, дым. Трхбл. Унăн мăрйинчен тĕттĕм тухать. || Двор. Трхбл. Тĕттĕме пĕр купа утă тивет (на каждый двор).

темный. Образци З9. † Кĕркуннехи çĕрсем тĕттĕм çĕр, уйăхĕ пулмин те çăлтăрсем пур. О сохр. здор. Чаршав айĕнче тĕттĕмине те тĕттĕм, сывлăш та аван мар. Орау. Тĕттĕм çĕртен тухрăм та, куçăм-пуçăм пĕтĕмпех алчăрхаса карĕ. Ала 56°. Хам йăри-тавра пăхрăм, никам та курăнмасть, мĕшĕн тесен çĕр тĕттĕмччĕ, кăнтăрла пусан çапах таçта каймаллине чухлăттăм. Сред. Юм. Тĕттĕм çанталăк, солнечное затмение. Ib. Çав числара тĕттĕм çанталăк полать, тет. || Тьма, темнота. N. Вăл ирхи тĕттĕмпе тăрса каçхи тĕттĕмпе анчах таврăнать. N. Тĕттĕммипе шурсене кĕрсе ӳкетпĕр. Юрк. Çав вăхăтра стутенчĕ хăй ăнсăртран ăйăхĕнчен вăранса кайсан, ку çапла хăй тумтирийĕн кĕсйине чике-чике шыранине сиссе: эсĕ унта тĕттĕм çĕрте мĕн шыратăн (тет), эпĕ кăнтăрла, çутă чухне шыраса та унта нимĕн те тупаймастăп, тет, вăрринчен кулса. Ск. и пред. чув. 61. Тĕттĕм пирки палламастăп. N. Каç тĕттĕм çапрĕ, сас-хора çок, Сала 94. Каç тĕттĕмсем пулса ай килет-çке, пире кайма вăхăтсем çитет-çке. Етрух. Çав мĕн тĕттĕм çĕрĕ-çĕрĕпех тасатать. КВИ. Тĕттĕм çĕрте çухалчĕç. || В переносном значении, темный. N. Кил хуçи пуян çын та пит тĕттĕм çын иккен.

Чувашско-татарский словарь (1994)

караңгы

Чувашско-эсперантский словарь

[tettem]
mallumo, malluma, mallume. obskuro, obskura, obskure
тĕттĕм каç — malluma vespero
тĕттĕм пӳлĕм — malluma ĉambro
çурма тĕттĕм — duonmallumo
тĕттĕм пулчĕ — mallumiĝis
тĕттĕм пуличчен — antaŭ mallumiĝi, antaŭ krespuskiĝi
тĕттĕм çын — maledukita, analfabeta homo
тĕттĕмле — nokte, antaŭ mateniĝo, mallumigi
тĕттĕмлен — mallumiĝi, krepuskiĝi, vesperiĝi
тĕттĕммĕн — mallume

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«тьма», «мрак»; «тёмный»; «темно». Могло произойти от тĕтĕм «дым»; для дифференциации значений в одном слове удержалось звонкое д (т д), а в другом — глухое (тт = т)» Рамстедт производит это слово от тюрк. тӳн «ночь»; тун-тун > тем-тем «ночь-ночь», т. е. «темно».

См. также:

тĕтрелет тĕтреллĕ тĕтреллĕ çăмăр тĕтреллĕн « тĕттĕм » Тĕттĕм пасар вăрманĕ Тĕттĕм пасарĕ тĕттĕм пул тĕттĕм пулттипе тĕттĕм тутлăх