Поиск: çу - Этимологический словарь чувашского языка (1964)

Введите слово для поиска

Область поиска:

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

(род. п. çăвăн, дат. п. çăва < диал. çăв «лето»; çула, çулла < диал. çăвла «летом»; çулахи, диал. çуллахи, çăвлахи «летний»); др. тюрк., МК, Замахш., ст. узб. йай, азерб. яй, башк. йәй, тат. жәй, кирг. жай, ойр. дьай, карач. джай, тув., хак. чай, якут. сай «лето»; тат. жэйге, кирг. жайкы, хак. чайги «летний»; çу < çăв < йайçур.
, çăв (< йаг) «масло», «сало», «жир»; cap çу «топленое коровье масло»; кумык, яв, МК, тур. йаг, уйг., азерб., туркм. яғ, узб. ёг, алт. В дьу, дьаг, тув., хак. чаг «жир», «сало»; тув. саржаг «масло»; узб. сари ёг, карач. сари джау «топленое «масло».
— слово это сохранилось в сочетании çу-çармăс и известно только в 2—3 деревнях Вурнарского района; проф. Н. И. Ашмарин определил его как «враг-черемисин» (ср. тюрк. яг, ягы). Так понимать это слово у нас нет никаких оснований: ни в чувашских, ни в марийских преданиях и фольклоре нет никаких указаний на то, чтобы между этими народами происходили вооруженные столкновения. Если и существуют среди чуваш пословицы и поговорки вроде Çăрмăс Атăл урлă каçсан тин астунă, mem или Атăл урлă каçсан, çармăса та ăс кĕнĕ, тет (Ашмарин. Сл. XII, 66) „Когда мариец перешел через Волгу, тогда только к нему вернулся рассудок (тогда только он вспомнил)“, то это говорит только о том, что по приходе булгар на Волгу марийцы поспешно переселились в левобережные лесистые места и окончательно обосновались здесь. Легко вскрыть истинную этимологию этого слова, если сопоставить его с бытовавшим в старое время в чувашском языке словом çу-чăваш. Так называли чуваш, которые жили наполовину по-христиански, наполовину по-мусульмански (Ашмарин. Сл. XII, 200). И среди марийцев, живших по соседству с татарами и чувашами, были такие люди. Следовательно, çу в этих словах восходит не к тюркскому jaγ «враг», а к чувашскому çур «половина».
диал. çăв 1. «мыть», «умывать»; 2. «стирать»; др. тюрк. йуу, Замахш., АФТ йуюювйыу, уйг. жуй, кумык, жув, алт. В дьуг, карач. джуу, кирг., казах., к. калп. жуу, тув., хак. чуг, якут. сууй «мыть», «стирать»; чув. çăвăн «мыться»; МК, АФТ йун, уйг. жуюн, азерб. ююн, туркм. ювун, якут. суун, узб. ювин, тат. юын, ойр. дьун, кирг. жуун, казах. жуын, хак. чуун, тув. чун, башк. йыуым, ног. ювын «мыться».
диал. çăв (< йаг) «идти», «падать» (о дожде); çумăр çăвать «дождь идет»; др. тюрк., Зол. бл., уйг., азерб., туркм., тур. йаг, узб. ёг, башк. яу, тат., ног., кумык, яв, кирг., к. калп., казах. жау, ойр. дьаа, тув., хак. чағ «идти», «падать» (об осадках).

См. также:

Çтюххаль çтямас çтяна Çтяппан « çу » çу çапаканни Çу çӳрекен ырă çу арманĕ çу йывăççи çу кăпăкĕ

çу
Свойства слова не указаны
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150