Поиск: ак

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

I.

1.
сеять, засевать
çуртри ак — сеять яровые
тăваткал тĕмĕн ак — сеять квадратно-гнездовым способом
акмалли лаптăксем — посевные площади
акмалли норма — норма высева
акнă курăксем — сеяные травы
акса ту — сеять, выращивать, возделывать
çерем çĕрсем çинче ытларах тулă акса тăваççĕ — на целинных землях возделывают преимущественно пшеницу
акса хăвар — засеять, обсеменить (землю)
ыраша пилĕк кунта акса хăварчĕç — рожь посеяли за пять дней
Мĕн акнă, вăл (çавă) шатать. — посл. Что посеешь, то и взойдет. (соотв. Что посеешь, то и пожнешь).
Пăр çине пăрçа акрам. (Çăлтăрсем). — загадка Я высеял на лед горох. (Звезды).
2. перен.
транжирить, растрачивать
хулара пин тенкĕ акса килчĕ — он растратил в городе тысячу рублей
II.
см. акă I.
III.
см. акă II.

Словарь чувашского языка

(ак), акă (агы̆), adv. demonstr., quod res loquenti propiores ostendere solet. Указат. наречие, относяшееся к предметам более близким к говорящему: вот. V. ав, авă. Якей. Ак ман умран виç çын иртсе карĕç. Вот впереди меня перешли через дорогу трое. Ib. Ак эп те килтĕм. Вот и я пришел. Ib. Ак, ача, çаклантăн! Вот теперь ты, брат, попался! (напр., так скажут вору, застигнутому на месте преступления). Ib. Ак(ă) конта ик сорăх макăрса çӳрет, — сан мар-и? Вот здесь две овцы блеют, — не твои ли это? Ib. Ак эп сана (датив. функция)! — апуна каласа кăтартам-ха! Вот я тебе! — скажу матери! Якей. Ак çапла тăвас полать. Надо сделать вот так. || Ак çакă, ак çак, ак ку, hiс, вот этот. || In praepxopera rei demonstrationе ter, quater quinquiesque ponitur. Приторопливом указании на предмет, напр. при розысках, может утраиваться, учетверяться и упятеряться. Якей. Ак, ак, ак! Вот, вот, вот. || Interdum est refutantis aliquid vel redarguentis. Иногда выражает опровержение слов другого лица. Изаб. Т. Шел çамрăк çынна! Ĕмĕр пĕтнĕ пуль çав. — Ĕмĕрĕ пĕтсе ак! — шăнса пăсăлса вилчĕ. Ик эрне те асапланмарĕ. Жалко молодого человека! Должно быть, пришел конец его жизни (определенный судьбою). Какой там (или: вот уж и) конец! — простудился и умер. Двух недель не промучился. Ib. Те кусен ăрăвĕнче çивчĕ чĕлхелĕ? — Ăрăвĕнче ак! Качча килнĕренпе патак лекмен çавăнпа челхине янă. Или у них в роду все такие бойкие на язык? — Какое там в роду! С тех пор, как она вышла замуж, она еще палки не отведывала, — вот и распустила язык-то! || Aut minitantis. Иногда служит для выражения угрозы. Ст. Чек. Ак эп тухам-ха, тек ачана хĕнетĕн! Вот я выйду и покажу тебе, как то-и-дело бить ребенка! || Interdum est admirantis aut aliquid aegre ferentis. Иногда выражает удивление или недовольство. Якей. Ак, ача, вăл капла полассине эп кĕтменччĕ. Я, право, не ожидал, что он сделается таким! Ib. Ак топрăн япала! Неужели ты не мог найти ничего лучше? Ib. Ак топрăн калаçмалли япала! Вот нашел о чем говорит! || Etiam adhibetur, cum vult aliquis, ut verba sua attenie audianlur. Также употребляется для привлечения внимания к словам говорящего. Ак ĕнтĕ, ачамсем, сиртен хăшăр пуракăра малтан тултарат, çавна малтан качча паратаă. Вот что, дети: кто из вас скорее наберет полный бурак (ягод), ту я прежде других выдам замуж. || Eadem voce in narrando ad erigendos audientium animos utiinur, cum a rebus Ievioribus ad maiora transgrediendum est. Также употребляется в рассказе, для выражения перехода к более важному. Альш. Ларсан-ларсан, кăсем ларнă йывăç айне вырăссем килсе лараççĕ, тет. Акă вăсем укçа хисеплеççĕ, тет. Через некоторое время к тому дереву, на котором они сидели, пришли и сели русские. Вот они начали считать деньги.
(ак), serere, semen spargere, [араб сăмахĕ] Т. VII. Вăсем пĕр ана урпа акса хăварнă, тет; урпи пит лайăх пулнă, тет. Они посеяли загон ячменя, и ячмень уродился очень хорошо. Изабм. Т. Тырри час ĕлкĕрмен çул çуртри вырса пĕтичченех ыраш акма каяççĕ. В те годы, когда хлеба созревают поздно, еще раньше, чем будет сжато яровое, отправляются сеять рожь. Якей. Пĕр пăт акса воникĕ пăт илнĕ. Посеяв хлеб, собрал двенадцать пулов с пула. Изамб. Т. Ул тепĕр пуçне тухичченех акса кайрĕ. Он пошел, сея семена, до другого конца загона. Ib. Ыраш акса пĕтерсен малтан ыраш кĕлти, унтан çуртри кĕлти кӳртеççĕ. Посеяв рожь, сначала возят с поля ржаные снопы, потом снопы ярового. Ib. Йĕтĕне ака тыррисемпе пĕрле акаççĕ. Лен сеют вместе с яровыми. ЧП. Хуранăн-хуранăн курăнат, камăн иккен акнă анисем? Чьи это чернеют засеянные загоны? (т. е. до появления всходов). Кильд. Ш. Тырă акса тума хушрăмăр, ăна та турĕ. Мы велели ему посеять и выростить хлеб — он сделал и это. Сред. Юм. Тыр акнă чõхпе пĕри акса пĕтереччин кайса сõхалакана: „Акаччĕн сõхалама кайна“, теççĕ. Если во время сева, пока один сеет, другой отправляется за ним пахать, то говорят: „Он поехад пахать пашню, пока другой на ней сеет“. Шурăм. 15. Эпĕ: „Сирĕн ята акакан çĕр миçе теçеттин лекет?“ тесен: „Вуншар теçеттин“, терĕç. На мой вопрос, сколько у них приходится на душу десятин пахотной земли, они отвечали: „По десяти десятин“. Тrans. Переносно. Дм. Ростов. Ашшĕ-амăшĕ акса хăварнă ырă вăрлăхсем. Добрые семена, посеянные его родителями. V. ака. Якейк. Сысна ăрамра (i. q. урамра) акса тунă пак пĕрех. Via subus referta est. На улице полно свиней („улица усеяна с.“). Ib. Кил хошшиyче (i. q. кил-картинче, карташĕнче) ача акса тунă пак пĕрех. Chors referta est parvulis. На дворе полно ребят.
i. q. v. tatar. аk, albus, candidus? От тат, аk, белый? Трехбл. † Ак машшина мамăк авăрлать; çамрăк пуçăм тĕрлĕ шухăшлать. Белая (?) машина прядет хлопчатую бумагу; в моей молодой головушке бродят разные думы. Здесь „ак“ не = вот.
idem esse opinor atque v. tatar. ak, albus, candidus. Повидимому, татар. слово: ak, белый. Стюх. † Ак перчетке — хĕрсен саламĕ, Чăвашкас хĕрсен (lege хĕрĕсем?) çăкăр харамĕ. Белые перчатки — подарок девушек; девушки из селения „Чăвашкас“ — дармоедки.
vox ignotae signif. in aenigmate posita. Собран. З66. Пӳртӳмĕнче ак таппи. (Пĕчĕкçĕ çуна). Загад. Пӳрт умăнче ак тияппи. (Çунашка). Aenigmata, quibus trahea pusilia significatur. Загадки о салазках. Cf. тяппи, pediculus ποοισϰος, ножка.
vox ignotae signif., quae in aenigmate legitur. Слово неизв. значения, встречающееся в загадке. Урмай. Ак çик чăмăртак. (Ушшĕ). Aenigma, quo clavis significatur. Загадка о ключе.
vox incerta, quae, cum vocabulo „лаик“ coniuncta, in aenigmate legitur. Слово неизв. значения, встречающееся в загадке. Собран. 266. Ак лаик, чаклаик, шăл таик, таш лаик. (Çăра уçин). Aenigma, quod de iis rebus dicitur, quae clavi reserantur. Загадка об отпиранни замка.

Чувашско-татарский словарь (1994)

чәчәргә
менә

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«сеять», «засевать»; башк., тат. иг «обрабатывать землю»; МК, кирг., казах., к. калп., ног., тур., туркм. эк, АФТ, азерб. әк «сеять»; чув. акăн, МК экил, кирг., казах. эгил «быть посеянным»; уйг., тур. экин, кирг. эгин «посевы», «засеянное поле» казах. эгинши «земледелец», «пахарь»; тат. игенче «землепашец».

См. также:

айшатăн айю айюм айях « ак » ак тата Ак- акă акăк шăрçи акăлицки

ак
Часть речи
Еçхĕл
 
Фонетика
2 букв
 
Твердое слово
 
Язык
По-чувашски
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org