Чувашско-русский словарь (1982)

I.

1.
вечер
ночь

вечерний
ночной
каçа хирĕç — под вечер, к вечеру
каç кӳлĕм — 1) вторая часть рабочего дня 2) под вечер
каç пулнипе — к вечеру, под вечер
иртнĕ каç — прошлый вечер, прошлым вечером
каç вырт — заночевать, переночевать
каç выртмалла кай — поехать с ночевкой
каç пулать — вечереет, наступает вечер
каçа юл — быть застигнутым ночью
ырă каç пултăр! — добрый вĕчер!

2.
вечер
литература каçĕ — литературный вечер

3.
канун

накануне, в канун
çĕнĕ çул каçĕ — накануне нового года
эрне каç — в канун пятницы

II.

1. глагол движения,
обозначающий переход, переезд через что-л.
— перевод зависит от способа передвижения:
переходить, переезжать, переправляться,
перелетать, перелезать и т. д.
карта урлă каç — перелезть через ограду
кĕпер урлă каç — перейти через мост
урам урлă каç — перейти через улицу
мечĕк карта урлă каçса кайрĕ — мяч перелетел через забор

2.
проводить, провести (время), прожить
кун каç — провести день
çĕр каç — провести ночь, переночевать
хĕл каç — провести зиму, перезимовать
çу каç — провести, прожить лето

3.
прощаться, списываться,
быть прощенным, погашенным, списанным (напр. о долге)
ку сана ахаль каçас çук — это тебе так не пройдет
унăн парăмĕ каçрĕ — его долг погашен

4.
в форме деепр. каçса с вспом. гл. кай
сильно, страстно хотеть, желать, жаждать
ачашăн каçса кай — страстно любить детей
вăл укçа тесен каçсах каять — ради денег он на все готов

5.
с деепр. другого гл. выступает в роли вспом. гл.:
вĕçсе каç — перелететь
ишсе каç — переплыть
йăтса каç — перенести на руках, на себе
сиксе каç — перепрыгнуть
утса каç — перейти (шагом)
чупса каç — перебежать

6.
каçса кайса — очень сильно, страстно
чрезмерно
каçса кайса кул — безудержно смеяться
каçса кайса макăр — плакать навзрыд, очень сильно

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

I.
вечер, ночь
поздно
каç пулать — смеркается, сумерки
каçах — в самый вечер
каçалапа — под вечер
каç йенĕ — север
каçхи — вечерний, ночной демон, домовой
каçхи апат — ужин
каçчен— до вечера
каç пулнăпа — с наступлением вечера
çĕр каçрĕ — переночевал
каç пуласпа — около наступления вечера, пред сумерками
кĕçнерни каç — в среду вечером
ерне каç — в четверг вечером
праçник каç — вечером накануне праздника
каçалапа каçала йенне, каçхине — к вечеру
çĕнĕ çул каç — вечером на новый год

II.
переправляться, перейти
каçă — перевоз
каçă укçи — деньги за перевоз
каçма — мостик, сделанный из круглых деревьев
каçар — избавить, отвести (от чего); переправиться; прощать
каçару — прощение, извинение

Словарь чувашского языка

(кас’), перейти, перепрыгивать, перешагивать. Юрк. † Кайăк каçман çырмаран эпир касçа килтĕмĕр. Султан. † Урам урлă каçнă чух, кĕмĕл çĕрĕ эпĕ тупрăм. Когда переходил через улицу, я нашел серебряное кольцо. Б. Яныши. Вăл кĕпер урлă пĕр енчен тепĕр енне макăрса чупса каçса çӳрерĕ те, киле часрах чупрĕ. N. † Кăвак ут утлантăм, эпĕ хир каçрăм. Юрк. Каç ĕнтĕ эсĕ! — тет тутар арăмĕ. Чăваш арăмĕ каллех куна: каç эсĕ! тет, кулса. Изамб. Т. Исампальсем ана туса валеçме çаран çине каçсан... Орау. Чупса пырса сиксе каçрăм (перепрыгнул с разбега). Ытла хытă чупса пынипе кирлĕ çĕрте чаранимарăм. Алших. † Сикрĕм-каçрăм пахчана макăнь çулçи татмашкăн. || Приходить, проходить. ЧС. Ют ялтанта курма каçаççĕ (приходят). Альш. † Пирĕн аппа каçнă чухне сарă кайăксем юрлаççĕ. || Пролодить (напр. о ночи). N. Хĕл каçиччен тырă епле пулĕши, тесе шухăшласа ирттеретĕн. || Прожить. Никит. Çак хĕле мăян çиçе каçрĕç (люди). Досаево. Çапла хĕл каçса, çăва тухрăмăр (дожили до лета).

(кас’), прощаться, похериться (о долгах и пр.). N. Эсĕ халиччен парăмланни, ӳлĕм парăм пуласси паянтан пуçласа ĕмĕрех каçтăр. Альш. Улталамалла калаçсан, кам улталаканнийĕн япала парасси каçать. Ib. Ку сана ахаль каçас çук (тебе так не пройдет).

(кас’), умереть. Орау. Каç = вил (реr. jоcum). Ib. Вăл каçнă, тет. Изамб. Т. Выльăха пуссан, «каçиччен» тирне сӳмеççĕ. || Зайтись. Халапсем 5. Урапи çинчен çĕре кĕрĕслетсе кайса ӳкет те: акă вилетĕп! акă вилтĕм иккен! тесе, каçса выртать

то же, что качака; встреч. только в сложении: каç-таки.

встреч. в выражении: каç-каç ту.

(кас’), вечер, ночь. Хурамал. Каç каçрах выр тăр та, ирхине иртерех тăрăр. Вечером ложитесь поздно и утром вставайте раньше. N. Каç пуларахпа (к вечеру) хурăнташсене, пĕлĕшсене чĕнме ячĕç. Т. VII. Ун чухне каç пулса килет (близится, наступает вечер), тет. N. Çав каç вĕсем нимĕн те тытайман. В тот вечер они ничего не поймали. N. Ыр каç полтăр! Добрый вечер! ЧП. Ирех тухрăм, каçа юлтăм. N. † Каç пуласса кĕтсе тăр. Б. Олг. Çурнă чох калат: торă, ыр каç ту. Регули 298. Каç поларах (поларахпа) килет. Ib. 1377. Каç поларахпа килтĕм. Изамб. N. Чирккӳлĕ яла каçах (еще с вечера) кĕлле килнĕ çын пулат. Ст. Айб. Каç пулса, çывăрма выртсассăн, таркăн патне тĕлĕкре татах икĕ кайăк пырса... Ишек. Каç каçалла килет. Хĕвел анать. Тим. † Кĕске çĕрĕн ăйхи тутлă, тесе, ытла каçах выртса ан çывăрăр. Юрк. Лутра шĕшкĕ, сарă мăйăр, каçса çитеймесĕр (надо: катса çиеймесĕр) каç турăм. N. Çав хĕрĕх кунччен чăвашсем питĕ хăраççĕ: каç вилнĕ çын каç чĕрĕлсе килет, тесе, чăвашсем вилнĕ çынтан питĕ хăраççĕ. Чуратч. Ц. Тепĕр кун каç ачана тата тепĕр ĕç пачĕ, тет. Сред. Юм. Каç полса пырать (= каç полса килет). День клонится к вечеру. («Здесь показывается не только время, но рисуется и картина»). Ib. Каç пола пырать. День клонится к вечеру. («Здесь показывается только время, а не рисуется картина»), Т. Григорьева. Каç калаçнă сăмаха чăхă сысать, теççĕ. Янш.-Норв. Ăна (орехи) ката-ката каç турăм. N. Каç пулсах кайман та-ха, пуласшăн çав ĕнтĕ! Еще не совсем наступил вечер, но уже скоро наступит. Якейк. Ыр каç полтăр! — Çăвăрса кай (переночуй)! Ху çăвăрса йол! N. Икĕ каç карăм. Юрк. Епле апла, акă епле: кунĕпе ачасемпе асапланатăп, каç çывăрма выртатăп. Скотолеч. 6. Каç тăма (на ночь) сăсăл анчах парсан, тата лайăх (лошади). Ib. 4. Каç тăма апат панă чухне (лошади). N. Каç выртма юлнă ачасем. Чуратч. Ц. Каç выртмаллах кайна çаксем. Пошли с тем, чтобы там ночевать, с ночевкой. N. Ăратнисем килĕсене саланмаççĕ, ĕçсе-çисе çавăлтех каçа юлаççĕ. Макка 160. † Сарă ачана тус турăм, уяв каçне калаçма. Якейк. Ăшă каçсам (в теплые вечера) ăрамра çӳреме лайăх. Байгл. † Каç тĕттĕмсем пулса халь килет-çке, пире кайма вăхăт çитет-çке. || Канун, накануне. Ильм. Мункун иртсен виçĕ эрнерен вырăсэрни каç пумилкке тăваççĕ. БАБ. Вырăсэрни каç, эрне каçсенче пирĕн пата кӳршшĕсем пĕр арăм пырат. Туй. Туй пулас каç. Юрк. Мункун каç пĕлĕтлĕ пулсан, ырă çул пулат. ЧС. Пĕрре эпĕ вырсарникун каç ачасемпе выртма карăм. Альш. Хăят каçĕ вара, Хăят кунĕ (16 июня по ст. ст.) каçпа, тин хай кĕвĕ каласси чарăнат: уяв пĕтет. N. Мăнкон каç, тесен, мăнкон ыран теме те йорат, тепĕр конне (мăнкон), кĕлĕрен тохсан, каç полсан та, мăнкон каçах теççĕ (т. е.. выраж. «мăнкон каç» имеет двоякое значение). Шăмат каç [йон-каç]= или «в субботу вечером», или «в пятницу вечером». Альш. Кунта праçник каçĕсенче кĕлĕ пулат. Ала 27. Эсĕ кунта мĕн туса тăратăн? Эпĕ сана: каçах (еще с вечера, т. е. вчера) карĕ пулĕ, тесе каларăм (думала что ты...). Цив. Эпĕ каç çĕрĕпех сыхласа лартăм, çывăрмарăм.

Чувашско-татарский словарь (1994)

үтәргә (перейти)

кич (вечер, ночь)

Чувашско-эсперантский словарь

[kaŝj]
transiri (transiru), pasigi (pasigu), helpverbo (ofte kun la signifo "trans-")
урам урлă каçмалла — necesas transiri la straton
кĕпер урлă каç — transiri la ponton
çĕр каç — pasigi la nokton, tranokti, nkotumi
хĕл каç — pasigi la vintron, vintrumi
вĕçсе каç — transflugi
ишсе каç — transnaĝi
каçă — ligo (en interreto), pasejo (por piediranto)
каçа — dum, en daŭro de
кун каçа — dum la tago, la tutan tagon
сăмах каçмăш — krucvorto

[kaŝj]
vespero, vespera
каçа хирĕç — ĉe vespero, al vespero
иртнĕ каç — la lastan vesperon, lastvespere
каç пулать — vesperiĝas
каçа юл — resti ĝis vespero
каçхине — vespere
ырă каç пултăр! — bonan vesperon (nokton)!

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

1. «переходить», «переправляться»; 2. «проводить (день, ночь)», «прожить (зиму, лето)»; çĕр каçа «в течение ночи» кун каçа «в течение дня»; др. тюрк., Зол. бл., ПК кӓч, уйг. кеч, Замахш., азерб., кирг., узб., алт. В кеч, тур., туркм. геч, тат. кич, казах., к. калп., ног., тув., шор. кеш, хак., башк. кис, якут. кэс «проходить», «переходить», «переправляться».

См. также: