Чувашско-русский словарь (1982)

1.
цветок и цветы
цвет прост.
сирень çеçки — цветы сирени
йывăçсем çеçкере — деревья в цвету
çеçкене лар — зацвести
çеçке çур — расцвести
çеçке так — отцвести, ронять цвет
çĕмĕрт çеçки çурăлсан килет вăрман илемĕ — фольк. когда зацветает черемуха, лес наполняется красой
Çуркунне — çеçки, кĕркунне— курланки. — посл. Красна весна цветами, а осень — лодами.

2.
лепесток и лепестки
чечек çеçке сарнă — цветок распустил лепестки

3.
лист и листья
вĕлтĕрен çеçки — листья крапивы
çĕр çырли çеçки — листья клубники
куккурус виçĕ çеçке кăларнă — кукуруза выпустила три листочка

4.
ботва, зелень (овощных культур)
кишĕр çеçки — зелень моркови
кăшман çеçки — ботва свеклы
çĕрулми çеçкене кайнă — картофель пошел в ботву

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

син.: чечек
цвет растения, цветок.

191 стр.

Словарь чувашского языка

(с’зс’_кэ), цветок растения. СПВВ. КЕ. Çырла авăрисен, çырла пуласси çурăлсан, шап-шар чечек пулат, çавна çеçке теççĕ. Орау. Çеçкене кайсан, çеçкере савăнтар (пчел). N. Сатра çеçкесем çурăлчĕç. N. Çеçке хĕрри тăрринче. Микушк. Йĕтĕн çеçки, цвет льна. Тиханьк. Йитĕн кăвак çеçкея ларчĕ (лен зацвел). См. омма çеçки. П. Федотов. Пирĕн çуни çунатлă, çунат айипе çил вĕрет çеçке пек хĕрсенĕн кăмăльшĕн. С И. Иванов. Ултă уралă хуртшăн турра кĕлтăватăп, çеçке вăхăтĕнче çеçкерен çеçке çӳремешкĕн лайăх кун-çул пар. Çутт. 144. Чечек çеçкисем юр пĕрчисем пек вĕлкĕшсе вĕçсе анчĕç. Чертаг. † Сарă çеçкене ларнă хăяр тытăнать... Якейк. Хăяр пирн сар çеçкея тахçанах ларса. Ib. Кăçал хăяр çеçки лайăх та, хăяр та нумай. Орау. Хăяр сар çеçкенĕ ларнă (= чечеке ларнă, зацвел). Ib. Хăяр çеçке çулчи сарăхнă (кушăрканă, стали шероховаты). ЧП. Аслă çулăн икĕ аякки сар çеçке. Кĕвĕсем. Çĕмĕрт çеçки хăвана явăнать. Ib. Çĕмĕрт çеçки çурăлать те, çĕмĕрт çеçки çурăлать, вăрман витĕр курăнать. Сала Ib. Ĕнтĕ çил çаврăнат, çил çаврăнат, çĕмĕрт çеçки çӳçене явăнат. Ала 105. Чĕн пушипа çĕре çапрăм, çĕр мана çеçке пачĕ, çеçкине вочаха хотăм: пот! терĕ, çат! терĕ. Абыз. Уй-уй урлă каçрăмăр, урпа çеçки çутипе. N. † Шап-шурă иккен çырла çеçкисем. Пазух. Çырла çеçке çурсассăн, килет парлак илемĕ. Альш. † Хĕрлĕ-хĕрлĕ пĕрлĕхен: çеçки витĕр курăнать. || Листья ягоды. N. † Çырли çĕре тивмерĕ, çеçки çĕре тивейчĕ. || Ботва, зелень корневых растений. Т. II. Загадки. Мучийĕ аялта, сухалĕ тулта. (Кăшман çеçки). В. Олг. Паранкă çеçки, побеги и ботва (то же и у огурцов). КС. Кишĕр çеçки, хăяр çеçки, улма çеçки (вся зелень картофеля). Çарăк çеçки, зелень репы. Ib. Çеçкене кайнă, (картофель) пошел в литвинью (отрицательное качество). Ib. Кăçал улман çеçки ытла вăйлă, çампа улми сахал. Сĕт-к. Омма çеçки, стебель картофеля с листьями. Завражн. Олма çеçки, росток, ростки картофеля. Абыз. † Пахчи-пахчи çĕр-улми, сысна çияс сасси пур, çийин-çийин çийи-ке, пире валли çеçки пур. Кан. Пĕр çеçкерен З—4 улма анчах тухать. Сятра: параҥгы̆ с’эс’_кэ jарза лардат (или: шы̆дат). N. Улма çеçки, литвинья. Н. Седяк. Çеçкесĕр çарăк, хӳресĕр карăк. (Арман чулĕ). || В перен. см. СПВВ. ЕС. Çеçке = пит илемлĕ, тăваткăл питлĕ-куçлă çын. N. Хывнă чухне акă çапла каласа хываççĕ: эй тăванăм, çеçкем, хăçан курăшăпăр, хăçан пĕрле палашăпăр, хăçан калаçăпăр. || Яз. имя женщ. Рысайк. || Фамильное прозвище мужч. Козыльяр.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

, диал. çеçек, чечек «цветок»; çеçкелен, чечеклен «цвести», «распускаться»; КБ, Зол. бл., АФТ чӓчӓк, узб. чечак, тат. чәчәк, азерб. чичәк, тур. чичек, Замахш., алт. В, тув., кумык, чечен, башк. сәскә, казах. шешек, ног. шешекей «цветок»; кумык, чечеклен, уйг. чечәкли «цвести»; ср. монг. цэцэг, бур.-монг. сэсэк «цветок». Образовано от çеç «цвести», «зеленеть»; ср. çеçен хир «зеленеющее, цветущее поле, степь»; см. çеçпĕл.

Словарь Федотова «Тĕне кĕмен чăвашсен ячĕсем»

яз. и. ж. Рысайк. // Фамильное прозвшце мужч. Кызыльяр (Ашм. Сл. XII, 93) "цветок растения" > мар. ж. и. Саска (Черн. СМЛИ, 401).

См. также: