Чувашско-русский словарь (1982)

çĕмĕрĕл

(çĕмрĕл)

çĕмĕрĕл

1.
биться, разбиваться
çĕмĕрĕлекен япаласем — бьющиеся предметы
çĕмĕрĕлмен савăт-сапа — небьющаяся посуда
турилкке ӳксе çĕмĕрĕлчĕ — тарелка упала и разбилась

çĕмĕрĕл

2.
ломаться, портиться
станок çĕмĕрĕлнĕ — станок сломался
çĕмĕрĕлнĕ машина — сломанная машина
çĕмĕрĕлсе кай — 1) разбиться 2) сломаться

çĕмĕрĕл

3.
рушиться, разрушаться
размываться
çыран çĕмĕрĕлсе аннă — берег обрушился
çĕмĕрĕлнĕ кĕпер — разрушенный мост

çĕмĕрĕл

4.
дробиться, раздробляться, размельчаться
пурă лаках çĕмĕрĕлнĕ — мел измельчился

çĕмĕрĕл

5.
разбиваться, раниться, увечиться, калечиться
ӳксе çĕмĕрĕл — разбиться при падении
манăн чавса çĕмĕрĕлнĕ — у меня разбит локоть
çĕмĕрĕлсе пĕт — 1) разбиться (о многих предметах) 2) израниться
пичĕ-куçĕ çĕмĕрĕлсе пĕтнĕ — у него все лицо изранено

çĕмĕрĕл

6.
ломить, ныть, мозжить
пуç ыратса çĕмĕрĕлет — голова разламывается от боли

çĕмĕрĕл

7.
бушевать, свирепствовать, неистовствовать
вут-çулăм çĕмĕрĕлет — бушует пламя

çĕмĕрĕл

8.
шуметь, грохотать, громыхать
çĕмĕрĕлсе шыв юхать — вода течет с шумом
трактăр çĕмĕрĕлет — трактор грохочет
туй çĕмĕрĕлет — свадьба шумит
мĕн çĕмĕрĕлетĕр эсир кунта? — что вы тут галдите?

çĕмĕрĕл

9.
ругаться, браниться, скандалить
вĕсем ялан çĕмĕрĕлеççĕ — они вечно скандалят

çĕмĕрĕлтер

понуд. от çĕмĕрĕл

çĕмрĕл

см. çĕмĕрĕл

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

çĕмĕрĕл

ломатсья, разбиваться; çĕмĕрĕлсе кай – разбиваться.

192 стр.

Словарь чувашского языка

çĕмĕрĕл

разбиться. N. Эпĕ пӳртрен тухса кайнă чухне сĕтел çине чӳлмек лартса хăвартăм, килсе кĕнĕ чухне чӳлмек çĕмĕрĕлсе выртат. ТММ. Чул çине ӳкет — çĕмĕрĕлмест, шыв çине ӳкет — çĕмĕрĕлет. (Хут). Альш. † Приюм алăк — кленче алăк, хытă ан тап — çĕмĕрĕлет. Çĕмĕрĕлмекай, çунса кайтăр, ман çамрăкпуç çухалат! N. Приюм алăк — кĕленче алăк, уçса хупсан çĕмĕрĕлет, çĕмĕрĕлмекей (так встречается дважды), çунса кайтăр, ман çамрăк пуç çухалчĕ. || Ломаться. Орау. Тепĕр, мăнтăртарах çын ларсан кĕç çĕмĕрлсе анас пек çуна пурччĕ (или: çĕмĕрĕлмелле çуна пурччĕ). Ib. Çуни кĕç-вĕç çĕмĕрлес пек пырать. Сани того и гляди развалятся. || О ломоте. Т. IV. Шăм-шак çĕмĕрĕлсен, йĕпе пуласса, теççĕ. Так и у КС. Чума. Пуринчен ытла пилĕк таврашĕ çĕмĕрлес пек ыратать (страшно ломит поясницу). || Изувечиться. N. Вилекен сахал полчĕ, çĕмĕрлекен номай полчĕ. || Шуметь, галдеть и т. п. ППТ. Малтан халĕ, пĕр пилĕк-ултă киле çитеччен, тата пуçа каяччен (пока не опьянеет), пит çĕмĕрĕлмеççĕ. Тип-Сир. Тапраттĕр, тет, çĕмĕрлме хăйĕн пӳлĕмĕнче: юрлат, ташлат, тет. Альш. Ташлаççĕ, çĕмĕрлеççĕ. Мокры. Вăйсам (какие-то зимние игры) пуçлаççĕ те, çĕр хута килрен киле ташласа çĕмĕрлсе çӳреççĕ. ППТ. Йытăсем çĕмĕрĕлсе (ожесточенно) вĕреççĕ. Хурамал. Унта камăн ют ялта хурăнташ пур, çавсене пур килĕрен хăна чĕнеççĕ те, ялĕпе çĕмĕрĕлсе юрласа ĕçкĕ тăваççĕ. ЧС. Ял хушши вара çĕмĕрĕлсе анчах тăрат (от шума и гама). Ала 80°. Çĕмĕрлсе, савăнса анчах лараççĕ, тет (на пиру). Шурăм-п. Ун хыççăн турхантие кĕл-тунине курма кайнă ачасем çĕмĕрĕлсе (шумно) тухрĕç. Ск. и пред. чув. 66. Путăксемпе, варсемпе çĕмĕрĕлсе шыв кĕрлет (бурлит). Полтава 97. Соборсенче, пур çĕрте „анафема“ çĕмĕрлет („гремит“). Бюрг. † Пĕчĕкçĕ çырма пуçĕнче упаленет упанăн çурисем; пĕрин пĕр чӳлмек сăри пулсан, çĕмĕрĕлет тăванăн тăванĕсем. N. Ял хушшинче питĕ çĕмĕрлеççĕ. N. Кунта тĕнче çĕмĕрлет. || Биться. Абаш. † Ик кăвак ут витере, çĕмĕрлеççĕ тохасшăн. Баран. 79. Çĕмĕрĕлсе, шавласа чул çырана пырса çапăнать (волна). || Кочевряжиться („скандалить“). Кан. Пĕртте тӳлесшĕн марччĕ вĕсем кăна, тем пек çĕмĕрĕлчĕç. Беседа. Килне тавăрăнсан çĕмĕрĕлме, вăрçма, шуйăхма тытăнать. || Ругаться, разговаривать громко. Ашшĕ-амăшпе. Кĕркури çĕмĕрĕле пуçланă çапла калаçса. Никама та сăмах чĕнме те паман. Сред. Юм. Çĕмĕрлеç анчах. Ругаются, разговаривают громко. Ib. Çĕмĕрлет паян кунĕпе хăй, çынна сăмахлама та памас. N. Хамăр ялти Петăр мĕн çĕмĕрĕлсе выртатĕ? N. Хĕрсемпе лайăх çĕмĕрлетне? || О сильном росте. Юрк. Хура вăрман хыçĕнче çĕмĕрт пиçет çĕмĕрĕлсе (= вăйлă). АПП. † Çĕмĕрт-йывăççи çĕмрелет, пирĕн çĕмрĕлесси çитрĕ пуль.|| Грохотать (стрелять). N. Артиллери çĕмĕрлет пирĕн урлă. || В перен. знач. Шибач. Халĕ вăл пит хытă çĕмĕрĕлсе (разбит жизнью). N. Хуйхăпа çĕмĕрлнĕскер.

Русско-чувашский словарь

разбиться

глаг. сов.
1. çĕмĕрĕл, ван; çĕмĕрĕлсе кай, ванса кай; чайная чашка упала и разбилась чей курки ӳксе ванчĕ
2. пайлан, уйрăл; школьники разбились на группы шкул ачисем ушкăн-ушкăн уйрăлчĕç

сломаться

глаг. сов.
1. хуçăл, хуçăлса кай; доска сломалась хăма хуçăлнă
2. (син. испортиться) пăсăл, ван, çĕмĕрĕл; часы сломались сехет ваннă

Русско-чувашский словарь (1972)

треснуть

сов. 1. çурăл, шартлатса çурăл (шкап), çĕмĕрĕл; 2. простор. çап, çатлаттарса яр.

Русско-чувашский словарь (1971)

выдавиться

сов. 1. (выжаться) пăчăртанса тух; 2. (выломиться) çĕмĕрĕл, арканса тух, çĕмĕрĕлсе тух; сиденье стула выдавилось пуканăн ларкăчĕ çĕмĕрĕлсе тухрĕ; 3. (вытисниться) пут, путса кĕр, çырăн.

зашибиться

сов. прост. çапăнтар, ыраттар, çапăнса аман (е сусăрлан, çĕмĕрĕл).

ломаться

несов. 1. ван, çĕмĕрел, катăл, хуçăл; сухая солома легко ломается типĕ улăм час ванать; 2. (портиться) çĕмĕрĕл, пăсăл; телега ломается урапа çĕмĕрĕлет; 3. перен. (разрушаться, уничтожаться) аркан, ишĕл, пĕтсе пыр; старые обычаи ломаются кивĕ йĕркесем пĕтсе пыраççĕ; 4. перен. (изменяться — о мужском голосе) улшăн; 5. (кривляться, жеманничать) курнăçлан, пăркалан, хуçкалан; что ты ломаешься? мĕн хуçкаланатăн?

ломиться

несов. 1. (распадаться на части, куски) хуçăл, çĕмĕрĕл, катăл, ван; 2. (быть переполненным) тул, тулса лар; театр ломился от публики театра халăх лăк тулнă; 3. (гнуться под тяжестью) авăн, авăнса ан; 4. разг. (идти напролом) çĕмĕрсе кĕр; ломиться в дверь алăк çĕмĕрсе кĕр; ◇ ломиться в открытую дверь уçă алăка çĕмĕрсе кĕр.

обрушиться

сов. 1. (рухнуть) ишĕл, ван, çĕмĕрĕл, ишĕлсе (е йăтăнса, çĕмĕрĕлсе) ан; 2. на кого-что (напасть) вăйлăн тапăн; конница обрушилась на неприятеля утлă çар тăшмана вăйлăн тапăннă; 3. перен. (о несчастьях, заботах) килсе тул, килсе пĕр (е тух).

побиться

сов. 1. (оказаться помятым) ванса (е лӳчĕркенсе, лапчăнса) пĕт; яблоки побились в дороге панулми çул çинче ванса пĕтнĕ; 2. разг. ван, çĕмĕрĕл; посуда побилась савăт-сапа ваннă; 3. над чем, с кем-чем и без доп., перен. разг. тăрăш, тăрмаш, хăтлан; ◇ побиться об заклад хурса тавлаш.

поломаться

сов. 1. çĕмĕрĕл, ван, хуçăл, катăл; 2. перен. разг. (покривляться) турткалаш, хуçкаланса тăр (килĕшмесĕр).

проломиться

сов. çĕмĕрĕл, ван, ишĕл, хуçăл, шăт.

разбиться

сов. 1. çĕмĕрĕл, ван; 2. (повредить себе что-л.) аман, суранлан; мальчик упал и разбился ача ӳксе аманнă; 3. (разделиться на части) пайлан, уйăрăл; разбиться на отряды отрядăн-отрядăн пайлан; 4. перен. разг. (разрушиться, погибнуть) çĕмĕрĕл, аркан, пĕт.

развалиться

сов. 1. (рассыпаться, распасться) саланса кай, ишĕлсе ан; штабель дров развалился вутă шаршанĕ ишĕлсе анчĕ; 2. разг. (разрушиться) çĕмĕрĕл, ишĕлсе ан, аркан; стена развалилась стена ишĕлсе аннă; 3. перен. (прийти в упадок) юхăн, юхăнса кай, япăх, арканса пыр; хозяйство развалилось хуçалăх юхăнса кайнă; 4. разг. (сесть развалившись) епсĕрĕл, саркаланса лар, тăсăлса вырт; развалиться на постели вырăн çине тăсăлса вырт.

расстроиться

сов. 1. (потерять строй, стать беспорядочным) йĕркерен тух; 2. (прийти в упадок) япăхса кай, юхăн, йĕркерен тух; 3. (о здоровье) хавша, вăйсăрлан; 4. (о музыкальном инструменте) пăсăл; 5. (не осуществиться) çĕмĕрĕл, пăсăл; его планы расстроились унăн планĕсем пăсăлчĕç; 6. (огорчиться) кӳрен, кăмăлсăрлан, кăмăл пăсăл.

рассыпаться

сов. 1. (высыпаться, выпасть) сапалан, сапаланса кай, салан, саланса кай, сапăн; мука рассыпалась çăнăх сапаланса кайрĕ; 2. (развалиться) аркан, арканса кай, сирпĕн, çĕмĕрĕл; бочка рассохлась и рассыпалась пичке шултăркаса типнĕ те арканса кайнă; 3. (разойтись, разбежаться) чупса салан, сапаланса кай; охотники рассыпались по лесу сунарçăсем вăрман тăрăх сапаланса кайнă; 4. в чём и без доп., разг. (преувеличенно хвалить) ытлашши мухта; рассыпаться в похвалах мухтаса пĕтер.

расшибиться

сов. разг. 1. ӳксе суранлан (е аман); 2. (разбиться) ван, çĕмĕрĕл; расшибиться (разбиться) в лепёшку см. href='/s/лепёшка'>лепёшка.

рушиться

несов. 1. (ломаться) ишĕл, çĕмĕрĕл, йăтăнса ан, тĕшĕрĕлсе ан; 2. перен. (гибнуть) пĕт, татăл; надежды рушились ĕмĕтсем татăлнă.

сломаться

сов. пăсăл, çĕмĕрĕл, ишĕл, ван, хуçăл; игрушка сломалась тетте ванчĕ.

треснуть

сов. и однокр. 1. (лопнуть) (шартлатса) çурăл, çĕмĕрĕл; çуркалан; льдина треснула пăр çурăлчĕ; кожа треснула тир çуркаланчĕ; 2. кого-что, по чему, прост. (сильно ударить) çап, çатлаттар, çатлаттарса яр, шатлаттар; ◇ хоть тресни темле тăрăшсан та.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

çĕмĕр

«ломать», «разбивать», «разрушать», «разорять»; башк. емер, тат. жимер, узб. емир, ойр. дьемир «разрушать», «громить», «разваливать», «разорять»; турк. юмур «обвалить»; чув. çĕмĕрĕл, башк. емерел, тат. жимерел, туркм. юмрул, чаг. йемрӳл, мишар. йимэрэл «валиться», «обрушиваться», «разваливаться», «разбиваться». А. А. Юлдашев склонен производить от архаического глагола йом «сжимать» (?).

См. также: