Чувашско-русский словарь (1982)

çатăртат

1.
трещать, скрипеть, издавать треск, скрип
мотоцикл çатăртатать — мотоцикл громко трещит
кăвайт çатăртатса çунать — костер горит потрескивая

çатăртат

2.
шелестеть, шуршать, хрустеть (напр. о шелке, бумаге)

çатăртат

3.
шипеть, пузыриться
çатма çинче çу çатăртатать — на сковородке шипит масло

çатăртат

4.
зудеть, жечь
супăнь кĕнипе куç çатăртатать — глаза щиплет от мыла
хырăм çатăртатса выçса килчĕ — в желудке сосет от голода

çатăртат

5. перен. разг.
горячиться, кипятиться
çатăртатса кай — раскипятиться, вспылить

çатракалан

5.
то же, что çатăртат 5.

çăтăртат

то же, что çатăртат 1.—4.
кăмакара вут çăтăртатса çунать — в печке потрескивают дрова

çатăртат

6. перен. разг.
болтать, трещать, тараторить, говорить без умолку

Словарь чувашского языка

çатăртат

(-дат), трещать. КС. N. Пăшал сасси çап хуçнă пек çатăртатса анчах тăрать. КС. Чăрăш хăййи çатăртатса çунать (горит с треском). Кан. Тытăнчĕ мĕкĕрсе кĕрлеме, тытăнчĕ кашласа кĕмсĕртетме, тытăнчĕ çатăртатса шапăртатма. Собр. Чăкăртать те хăпартать, çатан карта çатăртатать. Орау. Насусĕ лайăх пулмалла, пит хытă çатăртатать. Якейк. Пошарта насвос пыршинчен тохнă шу сасси çатăртатни итла та хытă илтĕнет. Кан. Çтенасем çурăлни, штукатуркăсем сирпĕнни çатартатса тăрать. Сунт. Ун айĕнчи çатрака пек çатăртатакан хăмăллă кĕлтесем хуçăлса юлчĕç. Сред. Юм. Çатăртатса ларать: ӳсеймен йывăçа калаççĕ. Ib. Пит хĕру кон вырнă тырă пуçĕ çатăртатса типет. Сжатые в очень жаркий день колосья сохнут, издавая особый треск. || Шипеть (при кисленье). Сред. Юм. Тôрăх хай тĕллĕн çатăртатса юçсе ларать. || Шипеть (о масле). Сред. Юм. Икерчĕ пĕçернĕ чôхне çатма тĕпне çу çĕрсен, çатăртатать. || Скрипеть. Сред. Юм. Пысăк перôпа хôт çине çырсан, перо çатăртатса çырать. || Шелестеть (о шелке). См. шаль. || Свербить, зудить. Сред. Юм. Ăшă шатри, тарласан, çатăртатса ыратать. КС. Тар (пот) кĕрсен, куç çатăртатать („ест“). || Вспылить, наговорить сгоряча, рассердиться. Орау. Ярмушки ĕлĕк, кăшт кулмалларах самах каласанах, ятлаçса, çатăртатса каятьчĕ. Ib. Çук япалашăнах çатăртатса каять, пулать те кам этем? (сердится). Сред. Юм. Эсĕ ôн сăмахне ан пăх, олă пôшачи хăй тĕллĕн çатăртатса çӳретĕр.

çатăртаттар

понуд. ф. от çатăртат. Шорк. Орама тохсан, çатăрмакпа (трещоткой) çатăртаттарса каяççĕ (во время обряда „вирĕм“). N. Çатăртаттар (мелкая дробь при испускании ветров). || Жарить. Альш. Эсĕ, тет, пĕр пĕрчĕ çилкене те, тата пĕр пĕрчĕ хӳрене çатма çине хур та, тек çатăртаттар. Ау 88°. Эпĕ кирлĕ пулсан, çак хуре пĕрчипе çилхе пĕрчине çатма çине хурса çатăртаттар. || Скрести, царапать. Сред. Юм. Кошак чĕрнипе йывăçа тăрмалана чохне çатăртаттарать. || Щипать, драть, есть. Череп. Хăлхана çатăртаттаран. N. Амалĕ аллине çатăртаттара пуçланă та, вăл кăшкăра пуçланă. Лекарство стало есть ему руку, и он заорал. N. Ку амаль хытă çатăртаттарать. N. Çапла вĕсенĕн суранĕсене уксуспа тăвар сĕрсе çатăртаттарсан та, вĕсем хирĕç пĕр сăмах та каламан. || Драть (уши). Якейк. Холхуна çатăртаттарса ярсан, лайăх çынна охмах теме вĕренĕн! Вот нарву тебе уши, тогда станешь браниться дураком! Яргуньк. Çӳçрен çатăртаттарса ячĕ. Отодрал за волосы (так, что часть их вылезла). || Ухватиться сильно. N. Пĕр-пĕринчен çатăртаттарса тытнă та, сиккеленмеççĕ. Тет. Эпĕ лаша çилхинчен çатăртаттарса тытрăм. N. Çатăртаттарса тытнă та, нимпе те ямасть. || Есть жадно. N. Мĕн чул çатăртаттарнă, ун чул лайăх. Чем больше есть, тем полезнее для здоровья. || Двигаться быстро с шумом, с треском. Çутт. 154. Пушар вăрман тăррипе анчах çатăртаттарса каять. Панклеи. Арçури çавăнтанах, шĕшкĕсене сире-сире, çатăртаттарса иртсе карĕ, тет. N. Эпир вăрманта пĕр тарăн-вара, тата çитменнине чăтлăха, çатăртаттарса кĕрсе кайрăмăр. Тораево. Эсĕ мĕн çатăртаттарнă çемĕн шалала сик, тесе калать, тет. (Тилĕ улăм урине вут тĕртсе янă, кашкăр улăм ăшĕнче сурăхсем килессе кĕтсе выртнă. Тилĕ вара çав кашкăрне вĕрентсе калать). Толст. Çатăртаттарса пырсан, лашисем хăйсен ялне пырса кĕчĕç, тет. Орау. Хулана çатăртаттарса кайса килем-ха (быстро, с треском). || Быстро и ловко говорить („шпарить“). Моркар.

çăтăртат

(-дат), трещать, хрустеть. Хорачка. См. çатăр, çатăртат. Б. Олг. Çил арманăн арнă (= авăрнă) чох çонатти çăтăртатат (с’ы̆ды̆дадат). || Щипать, есть. Çутт. 29. Хыçса шăйăрса пĕтерет те, вара пит ӳт-тир сурать, çăтăртатать (щиплет). КС. Тар кĕрсен, куç çăтăртатать („ест“ не так сильно, как çатăртатать).

Русско-чувашский словарь

трещать

глаг. несов.
1. 1 и 2 л. не употр. çатăртат, шатăртат, шартлат; лёд трещит пăр шатăртатса ванать
2. (син. болтать) пакăлтат, павра ♦ голова трещит пуç çурăлса тухать (ыратать); дело трещит по всем швам ĕç путланса пырать

Русско-чувашский словарь (1972)

трещать

-щу, -щишь несов. 1. шатăртат (пăр), нăртлат, çатăртат (пăшал сасси), чăрлат (шăрчăк); 2. перен. япăхлан, юхăнса çит; дело трещит по всем швам ĕç япăхланса çитрĕ, пăчланса ларать; 3. перен. нумайччен пĕр чарăнмасăр калаç, пакăлтат; голова трещит разг. пуç çурăлса тухас пек ыратать.

хрустеть

, -щу, -стишь, несов., хрустнуть однокр. кăчăртат, çатăртат, лăтăртат, патăртат, чакăртат, шатăртат, нăтăртат.

Русско-чувашский словарь (1971)

петушиться

несов. разг. чĕрре кĕр, чăркăш, çатăртат.

потрескивать

несов. çатăртат, çăтăртат, шатăртат, шачăртат; лёд потрескивает пăр çăтăр-çатăр тăвать; масло потрескивает на раскалённой сковороде çу вĕри çатма çинче çатăртатать.

похрустывать

несов. çатăртат, кăчăртат, нăтăртат, çатăртаттар, кăчăртаттар, нăтăртаттар, шăтăртаттар.

стрекотать

несов. 1. (о кузнечике) чăриклет, чăрлат; (о сороке) чакăлтат; (о машинке) çатлат; (о тракторе) кĕрле; 2. перен. разг. (быстро, без умолку говорить) çатăлтат, çатăртат.

строчить

несов. 1. что и без доп., портн. çĕлесе тух, чуптарса тух; 2. разг. (на швейной машине) çĕле (çĕвĕ машинипе); 3. без доп. перен. разг. (быстро, торопливо писать) чартлаттар, чартлаттарса çыр; 4. без доп. (быстро, торопливо говорить) çатăртат, такăлтат; 5. без доп. (стрелять) шатăртаттар (пулемётран, автоматран).

трещать

несов. 1. (издавать треск) çатăртат, шатăртат, шартлат, çатлат; дерево трещит от мороза йывăç сивĕпе шартлатать; лёд трещит пăр шатăртатать; 2. перен. разг. (болтать) пакăлтат, чарăнмасăр калаç, шапăлтат; 3. перен. (находиться накануне краха) юхăнса (е япăхланса) çит; 4. перен. (сильно болеть — о голове) хытă (е çурăласла, çурăлса тухас пек ырат; голова трещит пуç çурăлса тухас пек ыратать; ◇ трещать по всем швам см. шов; карман трещит йывăр (тӳлеме).

хрустеть

несов. шатăртат, шăтăртат, кăчăртат, çатăртат, нăтăртат, кăмпăртат; под ногами хрустит снег ура айĕнче юр кăчăртатать; лошади хрустят травой лашасем курăка кăмпăртаттарса çиеççĕ.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

çатра

, çатрака 1. «кустарник»; «хворост»; «чаща»; 2. «густой, частый» (о лесе); «ветвистый»; çатăркка çын перен. «вспыльчивый человек»; тат. чытыр, башк. сытыр «хворост»; тат. чытырмак «чаща»; кирг. чытырман «чаща», «густые заросли»; ср. мар. чодра «лес», чодыркан «сухая пихта с ветвями и хвоей»; перен. «вспыльчивый человек». Слово звукоподражательное: чув. çатăр, çатăрт — подражание треску сухих сучьев; çатăртат «трещать», «хрустеть», «гореть с треском»; тат. чытырда, башк. сытырза «трещать», «хрустеть»; кирг. чырт «хруст», «треск»; чыртылда «трещать» (о ломающихся сучьях).

См. также: