Чувашско-русский словарь (1982)

пăш

I. уст.
ăш пăшать — душа, сердце болит

пăш

II.

1. подр. —
о смолкании звуков, прекращении движения
ачасем пăшах пулчĕç — дети совсем притихли

пăш

2.
то же, что паш 1—3.

пăшăлт

1.
то же, что пăш II.

пăшт

то же, что пăш II.

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

пăш

...: аш-пăш – мясо; мясная пища.

132 стр.

Словарь чувашского языка

сӳрĕнкĕ

(_сӳ_рэ̆ҥ'г'э̆), пасмурный. А. Турх. СПВВ. ИФ. Сӳрĕнкĕ — уяр мар, пĕлĕтлĕрех кун. Паян кун сӳрĕнкĕрех, ашăм сарас мар, теççĕ. Тырра, хĕлле аштарнине-çапнине, сӳрĕнкĕрех пулат, теççĕ. Сред. Юм. Сӳрĕнкĕ кон, пасмурный день. || О горении сырых дров. N. Сӳрĕнкĕ çунать — çунаймаçт, пăшăлтатса анчах выртать; пăшăлтатса çунать (пăш-пăш-пăш тăвать).

çилĕ-пăшă

(-жы̆), ярость, пыл гнева. Чăв. Юм. 1919, 6. Çынсем, ку ачана курсанах, ярса тытрĕç те, çилĕ-пăшăпа чут вута пăрахатьчĕç те, пăрахмарĕç. Ст. Чек. Çиллӳ-пăшшупа темĕн туса пăрахăн. Ib. Эп ăна-и? Çиллĕм-пăшшăмпа темĕн тăвăп, хĕнесе хуçăп! См. çил-пăш.

çĕрĕш

(с’ӧ̆_рӧ̆_ш), гнить. N. Нимĕн чухлĕ те çĕрĕшмен. Тюрл. Олма çĕрĕшме пуçланă (загнило). N. Шкула пăхакансем, пăсăк çăнăх, шăршăланса кайнă аш-пăш, çĕрĕшсе юрăхсăра тухнă пулă иле-иле, ачасене çитернĕ. Сред. Юм. Çĕрĕшсе выртать (гниет). || О хорошем урожае. СПВВ. МА. Тырă пит лайăх пулсан, çĕрĕшсе пулнă, теççĕ.

така чӳкĕ

принесение в жертву барана. Менча Ч. Така чӳкне вĕсем ак епле чӳклеççĕ. Çуркунне пуранланă путексем ӳссе çитсе, аш тути кĕрсессĕн: çĕнĕ ашпа чӳк тăвас, теççĕ. Çĕнĕ ашпа чӳк тумасассăн, аш-пăш перекетсĕр, тутăсăр, техĕмсĕр пулат, теççĕ. Ст. Чек. Така пуснă чухне такана шывпа сапатьчĕç: чӳк çырлах! тесе. Така силленсен: çырлахтăр, тетчĕç виçĕ хут. Силленсен вара, турра юрăхлă пулат, вырнаçат, çырлахат. Силленмесен вара, вырнаçмас, çĕнĕрен сапаççĕ, çавнах калаççĕ. N. Така чӳк тунă çĕре те каяттăмăр.

пулин

(пул'ин'), пусть, ну так что же? См. Оп. иссл. чув. cинт. II, 165. Регули 439. Вăл сумар полчĕ; полин, мĕскер тăвас. СТИК. Кайнă пулин вара... мана мĕн ĕç! Мне какое дело, пусть ушли. || Несмотря на то... хотя. Регули 1516. Хăва хоçа полин те, çаплах ĕçлет. Ib. 1500. Вăл пурмис полин те, эп онтан хăрамастăп. Б.-Яуши. † Кăвакарчăн кăвак та, чĕппи нумай, чĕппи нумай пулин те, ай, сĕчĕ çук. N. Хам пĕчĕккĕ пулин те, чăрмавăм пысăк пулайчĕ. Актай. Аçуна вĕлерчĕ пулин те, кайнă чух улма пулса ларăпăр, вĕсем, ăна çисе пăхсан, вилĕç, тесе каларĕç, тет. Якейк. Йăван полин Йăван çынтан колат. || Даже и... Торп-к. Хум-пуç калать тет: эсĕр уна та пулин (даже о такой малости) калатăр; эпĕ кĕсре куртăм, утмассерен тиха тăвать те, уна та пулин (даже о такой удивительной вещи) каламастăп. || Хотя бы. N. Вăл та пулин ан пăрахтăр. Менча Ч. Камăн хăйĕн аш-пăш, сăра тума хăмла-салат çукки сутăн та пулин илсе хатĕрлет (хоть купит да приготовит, т. е. хотя бы даже пришлось купить, а все-таки купит). Янтик. Салам ярса салам çитмесен, хăвăр та пулин килсе курсамăр. Ачач 71. Апла пулин те. || Кабы, если бы. СТИК. Эсĕ мана ăна каланă пулин, атту каламан мĕн туман, ыйтатăн (кабы ты говорил мне, тогда другое дело, а то чего приставать). || Урмай. Кучĕ (хлеба) хăмăш пек, тăрри пăрçа пек пысăк пулин пар. (Моленье). Т. VI, 25. Пĕсмĕлле, турăçăм-пӳлĕхçĕм, выльăх-чĕрлĕхшĕн те пулин çырлах; пĕр вĕçне картана, тепĕр вĕçне шыва пар. Кĕсре хыççăн тиха ертме пулин пар, сурăх хыççăн путек ертме пулин пар. || Иногда имеет то же значение, что пулсан. Альш. † Ăсатассăр пулин час ăсатăр: пусмăр çине тухса тĕсетĕр. Ib. Тырри пулин тырри, чăххи пулин чăххи, темĕн те пуçтаратчĕç, тет. || Из-за, ради. Ерк. 54. Мула пулин уйрăлчĕ ула утран Патерек — виçĕ тăван савăнчĕ ку лашашăн темĕн пек. || Часто входит в состав неопределенных местоимений и наречий. О сохр. здор. 20. Çавăн пек чирлĕ çынсенчен чир кирек мĕнле япалана та пулин çыпăçса ерсе юлать юлатех. || Что касается до... Ст. Шаймурз. Ашшĕ пулин, улпут пулса пурăнат, тет, ывăлĕ халĕ те патша пулса пурăнат, тет. (Сказка). Альш. Çуркунне пулин пĕтĕмпе яла шыв кĕрет. Ib. Ача-пăча çула пулин пĕрер кăкшăм ăман чавса кăларат та навус айĕнчен, каят эрттилпе Этремен хĕррине вăлта хыптарма.

аш-пăш

(аш-пы̆ш, КС. аш-пŏш), i. q. аш таврашĕ (тавра_ш), саго (nom. generale), общее название разного рода мяса. СПВВ. МС. Ст. Чек. Пасарта паян аш-пăш хаклă. Сегодня на базаре мясо дорого. СПВВ. † Кӳршĕм-аршăм килчĕ те, ашăм-пăшăм çитмерĕ. Пришли соседи, и у меня не хватило мясного угощения. Баран. 84. Унти халăхăн аш-пăш татăла пĕлмест. Там у населения мясо никогда не переводится. Менча Ч. Аш-пăш тавраш хăйĕн пурри, ĕçкĕ ятне хурачченех, выльăхсене мăнтăрлатса, пусса, ашне-пăшне тăварласа, тирпейлесе хурат. (Перевод см. в Оп. иссл. чув. синт., I, 408).

пăш

(пы̆ш), тосковать. Сунт. 1929, №, № З, 23. Шанчăк-сăра юлтăм, тесе кулянать вăл ăшĕ пăшнипе. Ялюха М. Пăшас — хуйхăрас, закручиниться.

пăш

подр. утиханию, притиханию. Орау. Амăшĕ килсе кĕрсенех, ачисем пăшах пулаççĕ (притихают). || Подр. ожогу (детск. выраж.). Шорк. Пăш пулать (по-детски, по отношению к огню и к горячей воде). || Подр. пыхтению. || Подр. вспышке пороха. Сунчел. Пăртак тар илсе тивертсе ярсан, пăш! тунă сасă илтĕнет.

пăш-паш

подр. вспышке пороха. СТИК. Виç-тăват çĕре чĕпĕтĕм-чĕпĕтĕм тар хутăм та, вутпа тивертсе ятăм, пăш-паш! туса карĕ (несколько звуков). || Подр. звукам поднимающегося теста. Сред. Юм. Квас чĕресне хорса лартнă чôста пăш-паш туса хăпарать. Якейк. Чоста хăпарнă чохне пăш-паш туса хăпарать. || N. Пăш-паш ту, прихварывать. Орау. Ачасем пăш-паш (пы̆ш-паш) пула пуçласан (прихварывать), ман пĕтĕмпех сехре хăпать.

пĕшт

подр. вспышке (напр., пороха). КС. Кăвар çине пĕр тар пĕрчи пăрахрăм та, пăшт! терĕ (слабее чем пашт). См. пашт. Б. Олг. Спичкă пăшт! тесе чĕрĕлсе каят. См. шорт, чарр, чарт. || Подр., соотв. русск. «пшик». Сред. Юм. Пĕчик хĕртнĕ тимĕре шыв ăшне чиксен, пăшт! тăвать. || Подр. шуму пара, вылетающего из отверстия в крышке вскипевшего самовара. Б. Олг. Сăмовар вĕресе çитсен, çӳлти шăтăкăнчен пăшт, пăшт! тесе пăс тохса каят. || Подр. ожогу. ГТТ. Ан тив вĕри карттахвие, вăл аллăна пăшт (у Уганд. — пăш) тăват. «Не тронь горячий картофель, он обожжет тебе руку». || Подр. притиханию, утиханию. Сред. Юм. Паçăр мана хирĕç чанккать анчах, пĕр-ик сăмах вирлĕрех килсе каларăм та, пăшт полчĕ. || Подр. тихой и легкой смерти. КС. Пăшт вилсе карĕ. Умер легко.

ăш-пăш

съестное. СПВВ. ПВ. Срв. аш-пăш.

Русско-чувашский словарь (1971)

копчёности

мн. (ед. копчёность ж.) тĕтĕмленĕ аш-пăш, пулă т. ыт. те.

пища

ж. 1. апат, çиме, апат-çимĕç, çимелли; мясная пища аш апачĕ, аш-пăш; горячая пища вĕри апат; 2. перен. (мĕн те пулин тума кирлĕ) япала; апат; пища для ума ăс-тăна (аталантарма) кирлĕ япала; духовная пища ăс-тăн апачĕ; ◇ давать пищу чему-л.у для чего-л. аталанма, сарăлма пулăш.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

аш

«мясо», аш-какай, аш-пăш в собирательном смысле «всякое мясо»; др. тюрк., Замахш., тефс. XII—XIII вв. азук «продовольствие», «провиант», «корм»; чаг. ашлыг «зерно», «зерновой хлеб»; МК, уйг., кирг., ног., тур. (уст.) аш, казах., ног., хак. ас, балк. аш-маш «пища»; туркм., к. калп., ног. азык, якут. ысык «пища», «еда», «кушанье», «продукты»; узб. ош «горячая пища», «плов»; ойр. аш «пища», «еда», «хлеба в колосьях и в зерне», «посевы»; хак. ас «зерно»; тат. ашлык, кирг. аштык «хлебные злаки»; уйг. ашпэз, казах., хак. аспаз, узб. ошпаз «повар»; кирг., тат., башк. аша «есть». Ср. перс. аш «суп», «похлĕбка», «кушанье»; «крахмал», «клей»; (аш-пӓз) «повар». В чувашском аш-пăш второй компонент представляет собой слово-эхо с прибавлением п.

пăшăкла

1. «бучить (белье)»; 2. «обваривать», «ошпарить кипятком или паром»; тат., башк. бешеклэ то же. Образовано от звукоподражательной основы пăш, пăшăк.

пăшăлтат

«шептаться», «перешёптываться»; башк. бышылдаш, тат. пышылдаш, туркм. пышырдаш, азерб. пычылдаш «перешёптываться». Образованы от звукоподражательной основы пăш, пăшăл, быш, пыш...

пăшăрхан

1. «огорчаться», «беспокоиться», «тревожиться», «скорбеть», быть в подавленном состоянии»; 2. «обижаться», «досадовать»; Зол. бл. пушуркан, тув. бужурган «тревожиться», «беспокоиться»; чаг. бушурган «огорчаться», «сердиться»; бушургат «беспокоить», «сердить»; тат. эч пошыр «докучать», «досаждать», «наводить скуку»; уйг. пушун «беспокоиться»; Зол. бл. пушуш «печаль», «горе». Происходит от пăш уст. «тосковать», «кручиниться», «болеть душой»; Зол. бл. пуш «сердиться», «тревожиться»; чаг. буш «возбуждаться», «сердиться»; тат. эч пош «тосковать», «скучать», «грустить»; эч пошу «тоска», «скука», «грусть».

Неологический словарь чувашского языка

пицца

ç.с. Аш-пăш, пахча çимĕç, кăмпа турамĕсем тата сыр кĕрпекĕсем ярса, соуспа юрса пĕçернĕ пӳремеч. Театр буфечĕсенче чăваш апачĕ мар, ĕнерхи-виçĕмкунхи пицца ... сутаççĕ. Х-р, 17.12.1992, 3 с. Кам нумайрах пицца çийĕ, сăра ĕçĕ — вĕсене парне. ÇХ, 1998, 22 /, 2 с. Пицца текеннине ăнланаймарăм, чуста çине шеллесе çеç çăмарта сарри, çӳхен каснă 3—4 татăк кăлпасси, сухан хунă. Х-р, 29.05.2001, 2 с. — пицца пĕçер (ÇХ, 1999, 39 /, 12 с.; ÇХ, 2001, 33 /, 2 с.).

См. также: