Чувашско-русский словарь (1982)

сапака

1.
кисть, гроздь
пилеш сапаки — гроздь рябины
çĕмĕрт сапаки — кисть черемухи
вăрман витĕр тухнă чух пилеш сапаки çапăнчĕ, çавăнпа хĕрлĕ пултăмăр — фольк. проходя через лес, мы касались гроздьев рябины и потому стали такими румяными

сапака

2.
стручок
кăçал пăрçа сапакаллă — горох в этом году стручист

сапака

3.
черешок, плодоножка, стебелек
чиене сапаки-мĕнĕпех татнă — вишня собрана вместе с черешками

сапака

4.
кисточка, кисть
пиçиххи вĕçне сапака янă — конец пояса с кисточкой

сапака

5.
нитка, низка
пĕр сапака шăрçа — нитка бус
тип кăмпа сапаки — низка сухих грибов

сапака

6. уст. общее название
пуговиц, подвесок, сережек с ушком или петелькой
кĕмĕл сапака, ылтăн ярапа яраймарăм хамăн хăлхана — фольк. не довелось мне носить серебряных сережек с золотыми подвесками

сапанкă

диал.
то же, что сапака

Словарь чувашского языка

сапа

то же, что сапака. Шугур.

сапака

(сабага), кисть. Зап. ВНО. Çĕмĕрт сапаки пулать, пилеш сапаки пулать. N. Сапака, продолговатая кисть. Сред. Юм. Пилеш сапаки, çĕмĕрт сапаки. СПВВ. КЕ. Сапака = çупкăн; пĕр çеçкере темиçе çырла пулсан, çавна çупкăн теççĕ. СПВВ. ГЕ. Сапака; пилеш сапаки, çырла сапаки пулат; тата шăрçа сапаки пулат. Яргуньк. Çĕмĕрт сапаки, кисть черемухи. Слеп. † Вăрман виттĕр тохнă чох, пилеш сапаки çапăнчĕ, çампа хĕрлĕ полтăмăр. || ЧП. Ик сапака çырла. N. Иçĕм-çырли сапакинчен пиçмен çырлисем тăкăннă пек тăкĕ вăл хăй çырлине. Чеб. Халь сапакисемпех татар, кайран иртĕпĕр. Ст. Чек. Сапака — черешки, на которых держатся ягоды в кисти. Ib. Сапаки-мĕнĕпе татнă. Ib. Çырла аври, плодоножка соцветия; çырла сапаки, черешок отдельной ягодки. СТИК. Сапака, стебелек. Улма сапаки — черешок яблока; укçа сапаки — нить, которою прикрепляют монету для украшения. || Снизки. ЧП. Тарăн шыва кĕтĕм ăшăк тесе, мерчен сапакисем (снизки) пур, тесе. В. Буян. † Вуникĕ мерченĕн сапаки çук, пирĕн çамрăк пуçра телей çук. || Ст. Чек. Сапака — ушко монеты и пр. украшений. С. Тим. † Тăлăх-турат ывăл-хĕр — тăхлан тӳмме сапаки (то, чем придерживается пуговица, напр., у металлической пуговицы). N. Авалхи укçа — кив укçа, хăлхăрсене йывăр ан ярăр, сапакисем начар — чăтас çук. || Круглая красная пуговица с металлическим стержнем (на старом костюме). Тайба-Т. Сапака, шаровидная пуговица с петелкой. || Серьги. N. † Кĕмĕл сапака, ылтăн ярапа, яраймарăм сылтăм хăлхана. || Так называют penis у ребят, которые едва умеют ходить и говорить. Так, напр., говорят: сапаки пур-и? Янтик. См. сапак.

сапакалăх

материал для сапака. ЧП. Пĕр сапакалăх чăн мерчен.

сапака

неизв. сл. Отсюда: Сапакаел

сапака

неизв. сл.

сапанкă

то же, что сапак, сапака. Никит. † Мушар урам, аслă урам, икĕ айккипе пилешлĕх, пĕр сапанкине хуçмарăм, хуçнă ятне эп илтрĕм.

çупкăн

кисть. Ст. Чек. СПВВ. ТМ. Çупкăн = сапак; пĕр çупкăн хурлăхан тупрăм, теççĕ: çупкăн тесе пит пысăк пиçсе çитнĕ çимĕç сапакне калаççĕ. СПВВ. Çупкăн = сапака. Ib. Пилеш çупкăнĕ-çупкăнĕпе çакăнса тăрать. Альш. † Шыв хĕрринче пилеш пиçет-çке, çупкăн-çупкăн шыва ӳкет-çке.

çуптăк

количество очищаемой кудели, помещающейся на шăрт’е. Кан. Михалкка тем шухăша карĕ те, йăмрасем хыçнелле тайăлса, анан хĕвел çине пăрнăçса пăхса, тап! тăчĕ капан çинче хĕлри çуптăк(?) юсаса тăрăн арăмĕ çине пăхса. || Кисть (ягод). Яргуньк. Пĕр çуптăк (но не „сапака“) палан, кисть калины. Ib. Пилеш çуптăкĕ (также — пилеш сапаки).

топка

кисть. Б. Олг. Палан топкалă, çĕмĕрт топкалă. См. сапака.

Наçтук-касси

(-σσиы), назв. одного из околодков (Тукас) д. Яншиховой. Янших. Б. Наçтук-касси. Вăл касра Наçтук ятлă юмăç карчăк пурăннă, çавăн ячĕпе кассине ят панă. См. Сапака-касси.

Русско-чувашский словарь

гроздь

сущ.жен., множ. грозди и гроздья (-ьев)
çупкăм, сапака; гроздья рябины пилеш сапакисем; гроздь винограда иçĕм çырли çупкăмĕ

кисть

2. сущ.жен.
1. (син. гроздь) сапака, çупкăм; кисть винограда иçĕм çырли çупкăмĕ
2. милке, кистĕк (ӳкермелли, сăрламалли хатĕр)
2. ярапа, шерепе; шаль с кистями ярапаллă тутăр

Русско-чувашский словарь (1972)

гроздь

ҫупка, ҫупкӑм, сапака.

кисточка

1. пӗчӗк ярапа, ҫÿҫе, шерепе; 2. сапака, ҫупкӑм.

Русско-чувашский словарь (1971)

гроздь

ж. çупкăм, сапака; гроздь винограда иçĕм çырли çупкăмĕ; гроздь рябины пилеш сапаки.

кисть

ж. 1. (часть руки) ал лаппи; 2. (гроздь ягод) сапака, çупкăм; (овса) шерепе; (лесных орехов) курланкă; 3. (украшение) ярапа; пояс с кистью ярапаллă пиçиххи; 4. кисть (художникăн); милĕк (малярăн); 5. перен. кисть (живопись искустви, художник манерĕ).

початок

м. пуç, тăрă, сапака; кукурузный початок кукуруза пуçĕ; початок рогоза чакан тăрри.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

сапака

«кисть», «гроздь»; «стручок» (гороха); чаг. сапар «стебель цветка»; «рукоятка инструмента», «черенок»; уйг. сапак, кирг., тат. сабак, башк. hабак «стебель»; «кисть»; казах. сабак «ствол», «стебель», «ветка», «ботва», ойр. сабак «ветвь с плодами»; «стебель»; хак. сабах «стебель»; «кисть», «пучок ягод»; хак. сабаға «молодые побеги лиственных деревьев»; «кустарник»; тув. салбак «ветка»; ср. араб. «кисть» «пучок» (фиников, бананов).

Чувашско-русский фразеологический словарь

Куçа уç

Куçа (куçсене) уç 1. открывать [раскрывать] / открыть [раскрыть] глаза кому; 2. просыпаться [пробуждаться] / проснуться [пробудиться] от сна.
1. Кам пире çутта кăларчĕ, кам пирĕн куçсене уçрĕ, кам пире çын евĕрлĕ турĕ? Хыпар. 2. Ирхи постра утса пыруçăн Çĕр тĕрлĕ çĕнĕлĕх курап: Ачаш куçне уçать çĕн çулçă, Сирень çĕн сапака çурать. Ю. Семенов. Офицер темиçе сехет иртсен куçне уçрĕ. Умра тăракан боец иккĕллĕ те виççĕллĕ курăнать. В. Бурнаевский. Сенкер пĕлĕт çут чаршав пек уçăлать, Шурăмпуçĕ куçне уçрĕ: çутăлать. И. Тукташ.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

пучах

сапака. … малтан тухнă хунавин пучахĕ те (сапаки те) пысăкрах пулать … [Условия 1911:8].

См. также: