Чувашско-русский словарь (1982)

хăрăн

1.
засыхать, высыхать, лишаться жизни, погибать
кĕр енне курăк хăрăнать — к осени трава засыхает
уярпа уй-хир хăрăнать — от засухи гибнут поля

хăрăн

2.
страдать от недоедания, голодать
истощаться, худеть
выçса хăрăннă çынсем — изголодавшиеся люди
выçăллă-тутăллă хăрăнса пурăн — жить впроголодь
салтаксем апатсăр хăрăнаççĕ — солдаты страдают от бескормицы

хăрăн

3.
обеднеть
прийти в упадок, в запустение
хăрăннă пĕчĕк хула — захудалый городишко

хăркăн

диал.
то же, что хăрăн

Словарь чувашского языка

хăрăн

высохнуть, истощаться. П. Яндоуши. Типсе хăрăн = высохнуть. || Замориться, быть в лишении. КС. Çав кĕтĕвĕн выльăхĕсем паян кунĕпех хăрăнчĕç (были без еды, заморились). Ib. Вăл ял выльăххисем апатсăр хăрăнаççĕ (страдают от отсутствия корма), Кан. Хăйсене çиме çук тата йытă усраççĕ, хăрăннăсем! (брань). N. Вĕрентӳ çуртне кĕрсе вырăнаçăр. Эсир унтан хăрăнса пурăнатăр. КС. Çити-çитми пурăнăçпа хăрăнса пурăннă эпĕр. Сред. Юм. Пôрлă-çôклă, выçлă-тотлă хăрăнса пôрăннă çав. N. Хăй ĕçми-çими тĕлĕшĕнчен те хăрăнса пурнать. Сред. Юм. Хăрăнса пурнать, живет достаточно, но скуп.

хăрăнтар

понуд. ф. от хăрăн. КС. Паян пире кунĕпех хăрăнтарчĕ (морил без еды и питья). || Доводить до обессиления, до изнеможения. Байгл. Апатне çитермест, ĕçлеттерсе хăрăнтарать. Кормит плохо, но работой доводит до изнеможения. || Уважить, потрафить (ирон.). N. Ну, ĕçлесе хăрăнтартăн. || То же, что тĕлĕнтер, удивить. Трхбл. Ĕçлесе хăрăнтарчĕ. Ну и удивил работой (обычно с иронией). || Обрадовать, доставить удовольствие. Трхбл. Ну вăл ĕçлесе хăрăнтарчĕ те! Ну и работал же он! (с иронией, т. е. работа вышла негодная, работал плохо). Ib. Çисе хăрăнтарчĕ = çисе савăнтарчĕ. Ел плохо, напр., старик, хотел есть, да за неимением зубов ничего не смог сделать.

пастар

подшивка из холста с нижней стороны подола рубашки. Чертаг. Юрк. Пастар (кĕпе аркине шал енчен пир тытнине калаççĕ). || Клин, вставляемый в кольцо для прижимания косы к рукоятке. Шумерля. И. С. Степ. Пастар, çава пастарĕ. || Неизв. знач. N. † Ан ӳпкелĕр, пастарăмсем, хăрăн телей пулмарĕ.

ĕе

то же, что ийе, описка вм. ĕйе? N. Тата пит чирлĕ пулсан, ăна юмăç-карчăк патне илсе кайса: ĕелĕтĕр, тесе, ĕене хăвалаттараççĕ. Юмăç-карчăк ачана сăкман тăхăнтарат̆ е сăкман тăхăнтарса урайне вырттарат̆ те, ăна йĕплĕ-хулăпа хĕнет: тух, ĕе! тух, ĕе! тух, ĕе! тесе, çапать. Ырхан ĕе пулсан та, мăнтăр ĕе пулсан та, арçын ĕе пулсан та, хĕрарăм ĕе пулсан та, ватă ĕе пулсан та, çамрăк ĕе пулсан та, типĕри ĕе пулсан та, шыври ĕе пулсан та, тух, ĕе! тет. Если ребенок сильно заболеет, то его ведут к знахарке для изгнания злого духа, предполагая, что он в нём поселился. Знахарка окутывает ребенка кафтаном, или, окутав кафтаном, кладет на пол и бьет его шиповником приговаривая: «Выходи, ĕе! выходи, ĕе! Если ты и тощий ĕе, и жирный ĕе, мужчина-ĕе, женщина-ĕе, старый ĕе, молодой ĕе, ĕе, обитающий на суше, ĕе, обитающий в воде, ― все равно выходи!» Чăвашсем 3. Ку пашалусене ĕесене лартать. Ĕе ашшĕ, ĕе амăш! хăрăн ушкăнăрсене пурне те валаçĕ (чит. валеçĕр?), çийĕр; ачана ан ăмсанăр, ан сăхланăр, тет. (Ача çурални). Эти лепешки ставит для ĕе, приговаривая: отец ĕе, мать ĕе! разделите (эти лепешки) между своими; дитяти не трогайте, на него не зарьтесь. (Рождение ребенка).

Русско-чувашский словарь

зуб

сущ.муж.
1. множ. зубы шăл; передние зубы малти шăлсем; задние зубы кайри шăлсем; зубы волка кашкăр шăлĕсем; лечить зубы шăл сипле; выдернуть зуб шăл кăлар
2. множ. зубья шăл; зубья граблей кĕрепле шăлĕсем; зубья пилы сломаны пăчкă шăлĕсем катăлнă ♦ зуб на зуб шăла шăл тивмест (шăннипе); точить зуб, иметь зуб на кого шăл хăйра; класть зубы на полку выçă хăрăн; не по зубам шăл çемми мар, вăй çитмест; говорить сквозь зубы сăмаха шăл витĕр сăрхăнтар (кăмăлсăррăн)

полка

сущ.жен.
1. çӳлĕк, сентре; книжная полка кĕнеке çӳлĕкĕ
2. полка; верхние полки вагона вагонăн çӳлти полкисем ♦ класть зубы на полку выçă хăрăн

Русско-чувашский словарь (1971)

тощать

несов. разг. начарлан, ырханлан, имшерлен, хăрăн, япăх; скот тощает от недостатка корма выльăх-чĕрлĕх апат çитменнипе начарланать.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

хăрăн

возвр. от хăр 1. «сохнуть»; «худеть», «отошать», «испытывать крайнюю нужду»; 2. «скряжничать», «жить скупо, скаредно, во всем отказывая себе»; хăрхăн «скряга»; Ибн-Муханна корун «копить», «скаредничать»; узб. курумсок «скаредный».

Неологический словарь чувашского языка

имшер

п.в. Хăрăн, начарлан, ырханлан; имшерлен. Мăян çисе имшернĕ çынсене Чингиз саккунĕ ячĕпе хĕнеççĕ. Я.Ухсай, 1961 (Çĕр), 58 с. Виççĕмĕш уйăх асап вăл курать, сăн-кĕлетки имшерсех ун пырать. К-н, 1976, 21 /, 11 с. Туйăмлăх туртăмĕ имшерчĕ, сĕртĕнӳсен вĕрилĕхĕ ... сиверчĕ. С.Асамат, 1991, 33 с.

См. также: